Kentsel Dönüşüm Uygulamalarında Kent Estetiğinin Korunması

Protection of Urban Aesthetics in Urban Transformation

Duygu TÜZÜN

Ülkemizde son yıllarda artan kentsel dönüşüm uygulamaları, yeni konut alanlarının oluşturulması ile tarihi ve kültürel alanların yenilenmesinin yanı sıra kentin çehresini değiştiren birtakım farklılıkları da beraberinde getirmektedir. İlk olarak afetlerden korunmak maksadından yola çıkılarak uygulanan kentsel dönüşüm faaliyetleri, aynı zamanda kentteki çöküntü alanların kentin kalitesini arttıran yerler haline gelmelerine de yardımcı olmaktadır. Ancak söz konusu uygulamaların gerçekleştirilmesi esnasında, kentin var olan dokusunun bozulmaması büyük önem taşımaktadır. Bu bakımdan çalışmada, kentsel dönüşüm faaliyetleri uygulanırken, kent estetiğinin korunması hususunda ne gibi önlemler alınabileceği incelenmiştir.

Kentsel Dönüşüm, Kent Estetiği, Kent Estetik Kurulu, Mimari Estetik Komisyonu.

Increasing urban transformation practices in our country in recent years bring new residential areas and the renewal of historical and cultural areas as well as a number of differences that change the face of the city. Urban regeneration activities, which were initially implemented with the aim of protecting from disasters, also help the collapse areas of the city to become places that improve the quality of the city. However, it is of utmost importance that the existing fabric of the city is not degraded during the implementation of the said practices. In this respect, in this study, what measures can be taken to protect urban aesthetics while applying urban transformation activities are examined.

Urban Transformation, Urban Aesthetics, Urban Aesthetic Council, Architectural Aesthetic Commission.

GİRİŞ

Kentsel dönüşüm faaliyetleri, ilk olarak 17 Ağustos 1999 Marmara depreminden sonra gündeme gelmiş ve kentteki binaların olası İstanbul depremine hazır hale getirilmelerinin hedeflendiği projeler olarak uygulanmaya başlanmıştır. Türkiye’nin Kuzey Anadolu fay hattı üzerinde yer alması sebebiyle ülke geneline yayılan kentsel dönüşüm uygulamaları, zamanla afetlere karşı bir önlem olmanın yanı sıra, tarihi ve kültürel dokunun korunması bakımından da bir yöntem haline gelmiştir. Öte yandan nüfus artışının beraberinde getirdiği kentlerdeki hızlı büyüme, kentlerin zamanla değişime uğramasına ve kentlere birtakım yeni yaşam alanlarının kazandırılmasına sebebiyet vermektedir. Bu değişimden etkilenmeyen mevcut yapılar ise zamana ayak uyduramayıp yıpranarak ve belki de terk edilmeye başlanarak çöküntü alan haline dönüşmektedirler. Bu durumlar dikkate alındığında, kent estetiğinin korunması bakımından değerlendirilmesi gereken iki farklı hal karşımıza çıkmaktadır. Bunlardan ilki, kentsel dönüşüm projeleri kapsamında yapılmakta olan yeni yapıların durumu, diğeri ise kentlerde halihazırda mevcut olan, şehrin karakteristiğiyle bağdaşmayan yapıların ıslah edilmesi, yıkılması veyahut değiştirilmesi sonucunda oluşan yapıların durumudur. Bu bağlamda öncelikle kent estetiği kavramı ve kavramın kentsel dönüşüm ile ilişkisi üzerinde durulacak, daha sonra ise kent estetiğinin korunması için ne gibi önlemler alınacağından bahsedilecektir.

1. KENT ESTETİĞİ KAVRAMI

Kent estetiği kavramına ulaşabilmek adına öncelikle estetik kavramının genel olarak neyi ifade ettiğine bakılmalıdır. Estetik kavramı sözlük anlamıyla, “Sanatsal yaratının genel yasalarıyla sanatta ve hayatta güzelliğin kuramsal bilimi, güzel duyu, bedii, bediiyat, güzellik duygusu ile ilgili olan, güzellik duygusuna uygun olan”¹ olarak tanımlanmaktadır. Bu tanımdan yola çıkarak güzel tanımı ise; “Göze ve kulağa hoş gelen, hayranlık uyandıran, çirkin karşıtı, iyi, hoş”² olarak yapılmaktadır. Güzellik ve dolayısıyla estetik kavramlarının göreceli oluşu, kent estetiğinin ne ifade edeceği konusunda da net bir tanım yapmamızı engellemektedir. Ancak yine de bir tanım yapmak gerekirse kent estetiği; en geniş anlamıyla estetik biliminin ilke ve kurallarının kent ölçeğine uygulanmasıdır.³ Kent estetiği kavramı için, bir kentin güzellik ve çirkinliğine ilişkin bir yargı olduğu ve bu güzellik yargısı ile ilgili olarak, çevresi ile bütünleşmeyen, çevresi ile kabul edilemez bir zıtlık barındıran, var olan siluet ve nizama önemli ölçüde zarar veren unsurların engellenmesi ve ortadan kaldırılması şeklinde bir çerçeve çizilmesi mümkün olacaktır.⁴

Kentin eskimiş yüzü olan binalarının korunmaları, ıslah edilmeleri ve yeni bir yaşam alanı olarak topluma tekrardan kazandırılmaları sırasında, modern kent anlayışına uygun, bireylerin beklenti ve beğenilerini karşılayabilen yapıların ortaya çıkması büyük önem taşımaktadır. Genel estetik anlayışına aykırı olarak yapılmış binaların ve tasarlanan yaşam alanlarının, bireylerin duygu durumlarını, iş ve özel yaşamlarını dolaylı yoldan etkilediği aşikardır.

2. KENT ESTETİĞİ VE KENTSEL DÖNÜŞÜM İLİŞKİSİ

Kentsel dönüşüm ve kentsel tasarım kavramları birbirleriyle yakından ilgilidirler.⁵ Kentsel dönüşüm, öncelikle 6306 sayılı Afet Riski Altında Yapıların Dönüştürülmesi Hakkında Kanun’un adından da anlaşılacağı üzere olası doğal afetler sonucunda oluşacak muhtemel can ve mal kaybını önlemek adına, riskli yapıların yıkılması ve yenilenmesi amacıyla yapılmaktadır. Aynı zamanda kent nüfusunun sürekli artması da yeni konut, ortak mekan ve sosyal donatı alanlarının yapılmasını zorunlu kılmaktadır.⁶ Nitekim kentsel dönüşüm, kentlerdeki mevcut eskiyen yapıların yenilenmesi ve kullanılmayan yapıların değerlendirilmesi, tarihi ve kültürel dokunun korunması gibi fiziksel değişimlerin yanı sıra, kentlerin ekonomik olarak da canlanmasına ve yarışabilirlik kapasitesine sahip olmasını da hedeflemektedir.⁷

Kent estetiği ile kentsel dönüşüm arasındaki ilişki, kentsel dönüşüm uygulamalarının temel ilkelerinden⁸ sayılan, sosyal doku ve yaşam biçimlerinin korunması ilkesinden yola çıkılarak kurulabilecektir. Kentsel dönüşüm, kentin tasarlanması ve biçimlenmesi sorunlarında çözüm olarak sunulmaktadır. Uygulanan projelerin birçoğunun amaç kısmında, “modern, planlı, sağlıklı ve kentsel donatı standartlarının yüksek olduğu bir çevre ve estetik, fonksiyonel, güvenli yaşam alanları oluşturmak” ifadeleri yer almaktadır.⁹

Bazı durumlarda ise kentsel estetik arayışı kentsel dönüşümü beraberinde gerektirmektedir.¹⁰ Taksim Meydanı’nda yapılan çevre düzenlemeleri bu duruma örnek olarak gösterilebilecektir.