İş Sağlığı ve Güvenliğinde İşçinin Kişiliğini Koruyucu Mekanizmalar

Protective Mechanisms of Worker’s Personality in Occupational Health and Safety

Emre KARABACAK

İş sözleşmesinin asli edimleri iş görme ve ücrettir. Bunların yanında tarafların yüklendikleri yan edimler de bulunmaktadır. Bu yan edimler gerek kanundan gerekse adet ve gelenekten gelebilir. İş sözleşmesinde işverenin yan yükümlülüklerinden birisi de işçiyi gözetme borcudur. İşverenin işçiyi gözetme borcu kapsamında TBK m. 417 ile işverene işçinin kişiliğini koruma borcu da getirilmiştir. Bu kapsamda işverenin en temel yan yükümlülüklerinden biri işyerinde iş sağlığı ve güvenliği (İSG) önlemlerini eksiksiz olarak almak ve bunlara uyulduğunu denetlemektir. İşçinin kişiliğinin korunması için İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu ile getirilen kimi hakları mevcuttur. Bu kapsamda işçinin dava dışı koruma mekanizmaları olarak kurul veya işverenden gerekli tedbirleri isteme hakkı, gerekli tedbirler alınıncaya kadar çalışmaktan kaçınma hakkı ve nihayet iş sözleşmesini haklı nedenle fesih hakkı bulunmaktadır. İSG önlemlerinin alınmaması halinde işçi, genel kişiliği koruyucu davalardan da yararlanabilir. Bu doğrultuda işçi, tespit davası ve önleme davası ile iş kazası yahut meslek hastalığının oluşmadan önlenmesini; son verme davası ile iş kazasına veya meslek hastalığına neden olan durumun giderilmesini, maddi ve manevi tazminat davalarıyla da iş kazası ya da meslek hastalığı gerçekleştikten sonra oluşan zararın tazminini talep imkanına da sahiptir. Bu kapsamda çalışmada koruyucu mekanizmalar, dava dışı koruma mekanizmaları ile kişiliği koruyucu davalar olarak ikili ayrım yapılarak incelenecektir.

İş Sağlığı ve Güvenliği, Kişiliğin Korunması, Çalışmaktan Kaçınma, İş Kazası, Maddi Tazminat, Tespit Davası.

Main performances of labour act are working and charge. Besides that, there are secondary obligations which are shouldered by parties by labour contract. These secondary obligations are based on law or customs and traditions. In labour contract, one of employer’s secondary obligations is preservation and supervision of worker. Turkish Law of Obligations art. 417 has obligated employers to protect workers’ personality based on obligation of preservation and supervision of worker. In this concept, one of the main obligations of employer is taking occupational health and safety measures and supervising of practice. There are some protective rights of worker for protection of personality which are occurred in Occupational Health and Safety Law. In this context, right to demand of taking necessary measures from employer or committee, right to refrain from working until taking necessary measures and finally right of immediate termination of labour contract by justified grounds. If occupational health and safety measures would not to be taken, worker could enjoy cases for protection of personality. Within this scope, worker has right to demand of preventing of occupational accidents and professional diseases by declaratory action or repression action; right to demand of conclusion of circumstance which causes occupational accidents and professional diseases by termination action; right to demand of compensations of occupational accidents and professional diseases by action about pecuniary and non-pecuniary damages. In this article, protective mechanisms of worker’s personality in occupational health and safety will be studied via dual differences as extrajudicial protection mechanisms and judicial mechanisms for protection of personality.

Occupational Health and Safety, Protection of Personality, Refrain from Working, Occupational Accident, Pecuniary Damages, Declaratory Action.

A. GENEL OLARAK İŞÇİNİN KİŞİLİĞİNİN KORUNMASI

İş sözleşmesi, bir tarafın bağımlı olarak iş görmeyi, diğer tarafın ise iş görme edimi karşısında ücret ödemeyi üstlendiği iki tarafa borç yükleyen bir sözleşmedir. İş görme sözleşmeleri içerisinde hizmet veya iş sözleşmesi, bağımlılık unsurunun en ağır bastığı sözleşmedir. Bağımlılık unsurunun bu denli yoğun olduğu bir sözleşmede, işçinin kişilik hakları da yoğun olarak tehlikeye girmektedir¹.

İş ilişkisinde bağımlılık unsurunun da yoğun olması sebebiyle, işçinin kişiliğinin hem işverene hem de dışarıya karşı korunması gerekmektedir. İşçinin kişiliğinin korunması, işçinin vücut bütünlüğü ile manevi varlığının korunmasını kapsamaktadır. Bu bakımdan işveren, işçinin hem vücut bütünlüğünün hem de manevi varlığının korunması için gerekli tedbirleri almakla yükümlüdür.

Türk Borçlar Kanunu’nun (TBK) 417. maddesi işçinin kişiliğinin korunması başlığını taşımakta olup, işçinin kişiliğinin korunması için işverenin yükümlülüğünü düzenlemektedir. Anılan maddenin ilk fıkrasına göre “işveren, iş ilişkisinde işçinin kişiliğini korumak ve saygı göstermek ve işyerinde dürüstlük ilkelerine uygun bir düzeni sağlamakla, özellikle işçilerin psikolojik ve cinsel tacize uğramamaları ve bu tür tacizlere uğramış olanların daha fazla zarar görmemeleri için gerekli önlemleri almakla yükümlüdür”. İşverenin yükümlülüğü, işçinin kişiliğini korumak olduğundan söz konusu yükümlülüğün kapsamının oldukça geniş olduğu söylenmelidir. Zira işçinin kişiliğinin kapsamına vücut bütünlüğü, onur ve haysiyeti, ismi, resmi, sesi, ruh sağlığı gibi maddi, manevi ve iktisadi bütünlüğü girmektedir². Dolayısıyla işçinin iş kazasına uğraması, meslek hastalığına yakalanması, cinsel tacize uğraması, hakarete uğraması hatta hak ettiği ücretinin ödenmemesi dahi işçinin kişiliğinin zarara uğramasına yol açabilecek niteliktedir.