İşyerinde Psikolojik Tacizin Eşit Davranma İlkesi Bağlamında İncelenmesi
Investigation of Psychological Harassment within the Context of the Principle of Equal Treatment
Ayça İZMİRLİOĞLU
Ülkemizde çalışma hayatının önemli sorunlarından birini oluşturan işyerinde psikolojik şiddet, literatürde işyerinde psikolojik taciz veya mobbing olarak ifade edilmektedir. Psikolojik taciz içeren eylem ve davranışlar özel sektör işyerlerinde gerek işçi ile işveren arasında gerek işçilerin kendi aralarında gerçekleşebilmektedir. Çalışmada işyerinde psikolojik tacizin işçiler bakımından çalışma hayatına yansımaları eşit davranma ilkesine aykırılık bağlamında konuya ilişkin yargı kararları da tahlil edilmek suretiyle değerlendirilecektir. Günümüzde işyerlerinin ciddi sorunlarından birini oluşturması gözetildiğinde, işyerlerinde psikolojik tacizin önlenebilmesi ve eşit davranma ilkesine aykırılık oluşturan ayrımcı davranışlara karşı yaptırım ve caydırıcılığı arttırması amacıyla İş Kanunu’nun ayrımcılık yasağını hüküm altına alan 5. maddesi hükmüne açık ve ayrıntılı düzenlemelerin ivedi olarak eklenmesi ve ayrıca işyerinde psikolojik tacizin önlenmesine yönelik spesifik mevzuat çalışmalarının yapılması gibi birtakım tespit ve önerilere yer verilecektir.
İşyerinde Psikolojik Taciz, Mobbing, Eşit Davranma İlkesi, Ayrımcılık, Ayrımcılık Tazminatı.
Psychological violence in the workplace, which constitutes one of the crucial problems of working life in our country, is expressed in the literature as psychological harassment or mobbing in the workplace. Actions and behaviours involving psychological harassment can take place in private sector workplaces between employees and employers and between employees themselves. In this study, the reflections of psychological harassment in the workplace will be examined in the context of the contradiction to the principle of equal treatment, and it will be tried to be explained with concrete examples, and judicial decisions will be evaluated. Considering the fact that it constitutes one of the serious problems of workplaces today, to prevent psychological harassment in workplaces and to increase sanctions and deterrence against discriminatory behaviours that are contrary to the principle of equal treatment, the provisions of Article 5 of the Labor Law, which enacts the prohibition of discrimination, are added immediately and in detail in the workplace specific legislative studies to prevent psychological harassment.
Psychological Harassment in the Workplace, Mobbing, Principle of Equal Treatment, Discrimination, Discrimination Indemnity.
GİRİŞ
Günümüzde işyerlerinde yaşanan şiddet olaylarında çarpıcı bir artış olduğu görülmektedir. Bu nedenle, çalışma hayatında görülmekte olan en önemli ve en yaygın temel sorunlar arasında bir şiddet türü olan psikolojik taciz de yer almaktadır. Psikolojik şiddetin çalışma hayatı bakımından ifadesi psikolojik taciz olup, literatürde psikolojik taciz yerine “mobbing” terimi de kullanılabilmektedir. Psikolojik taciz kavramının henüz yeknesak bir tanımına rastlanamamaktadır. Özellikle 4857 sayılı İş Kanunu’nda1 işçilerin psikolojik tacize uğraması halinde başvurabilecekleri yasal yollar açık bir şekilde hüküm altına alınmamıştır. İşyerinde psikolojik taciz aynı statüde olan çalışanlar arasında bir başka deyişle, yatay taciz veya astlık-üstlük ilişkisi çerçevesinde dikey taciz şeklinde meydana gelebilmektedir. Çalışmada psikolojik tacize maruz kalan kişinin işçi veya işveren olması arasında fark gözetilmeksizin çalışma hayatını olumsuz şekilde etkileyen işyerinde psikolojik taciz kavramı, İş Kanunu’nun 5. madde düzenlemesi olan eşit davranma ilkesi irdelenmek suretiyle, söz konusu ilkeye aykırılık oluşturan davranışlar çerçevesinde ve somut örnekler ile tahlil edilmeye çalışılacaktır. Akabinde ise, konunun gerek işçiler gerek işverenler bakımından yasal mevzuata ilave edilmesinde yarar görülen hukuki boyutu değerlendirilecektir.
I. PSİKOLOJİK ŞİDDET, PSİKOLOJİK TACİZ VE İŞYERİNDE PSİKOLOJİK TACİZ KAVRAMI
İşyerinde psikolojik taciz kavramının temelinde psikolojik şiddet söz konusudur. Bu sebeple, öncelikle mevzuatımızda psikolojik şiddet kavramından söz eden bir Kanun olarak 6284 sayılı Ailenin Korunması ve Kadına Karşı Şiddetin Önlenmesi Kanunu’ndan2 söz etmek mümkündür. Çünkü ilgili Kanun’un 2. maddesinin 1. fıkrasının d bendinde şiddet kavramı tanımlanmış olup, şiddet; “kişinin, fiziksel, cinsel, psikolojik veya ekonomik açıdan zarar görmesiyle veya acı çekmesiyle sonuçlanan veya sonuçlanması muhtemel hareketleri, buna yönelik tehdit ve baskıyı ya da özgürlüğün keyfî engellenmesini de içeren, toplumsal, kamusal veya özel alanda meydana gelen fiziksel, cinsel, psikolojik, sözlü veya ekonomik her türlü tutum ve davranışı”dır. Tanımdan da anlaşılacağı üzere şiddetin gerçekleşme şekilleri arasında psikolojik şiddet de yer almaktadır. Sözü geçen tanım doğrultusunda, işyeri şiddetine; işyerinde gerçekleştirilen öldürme, iş yerinden mal çalma, kasten yaralama, kavga yapma, psikolojik taciz, yok sayma, korkutma, işçinin sinirlerini bozacak hareketlerde bulunma, bağırma, lakap takma vb. eylemler örnek verilebilir3.
Psikolojik taciz kavramı bakımından ise, 6701 sayılı Türkiye İnsan Hakları ve Eşitlik Kurumu Kanunu4 m. 2/j bendinde “taciz”in tanımı yapılmış olup, ilgili tanıma göre, “Psikolojik ve cinsel türleri de dâhil olmak üzere bu Kanunda sayılan temellerden birisine dayanılarak, insan onurunun çiğnenmesi amacını taşıyan veya böyle bir sonucu doğuran yıldırıcı, onur kırıcı, aşağılayıcı veya utandırıcı her türlü davranışı” ifade ettiği belirtilmiştir. Kanaatimizce, sözü geçen tanımın yapılacak bir kanun hükmü değişikliği ile kapsamının ve böylece uygulama alanının genişletilmesi gerek daha geniş bir çalışan kitlesine hitap etmesini sağlayacak gerek sağladığı caydırıcılığı arttıracaktır. Nitekim öğretide de tanımın varlığının son derece isabetli olduğu ancak daha geniş hale getirilmesinin mevzuatımızdaki eksikliği daha fazla giderebileceği belirtilmektedir5.
