Vergi Uyuşmazlıkları Bakımından Makul Sürede Yargılanma Hakkı

The Right to Trial within Reasonable Time in Tax Disputes

Simay DOĞMUŞ

Makul sürede yargılanma hakkı, adaletin tam olarak tecelli edebilmesi için kişilere tanınması gereken en önemli haklardan biri olup, mahiyeti gereği adil yargılanma hakkının çatısı altında değerlendirilmektedir. Bu hakkın vergi uyuşmazlıkları bakımından mükelleflere ve/veya ilgililere tam olarak güvence edilebilmesi amacıyla çeşitli süreler öngörülmüştür. Ancak gerek Anayasa Mahkemesi gerekse de Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi kararları göstermektedir ki birçoğu düzenleyici nitelikte öngörülen bu süreler, diğer uyuşmazlıklarda olduğu gibi vergi uyuşmazlıkları bakımından da Türkiye’de sistematik bir problem haline gelen yargılamaların uzun sürede sonuçlanmasına bir çözüm oluşturamamaktadır. Çalışmamızda bu ihtiyaç doğrultusunda vergi uyuşmazlıkları bakımından makul sürede yargılanma hakkı incelenerek, yargılama sürelerini makul seviyeye getirebilecek çözüm önerileri sunulmaya çalışılacaktır.

Vergi Uyuşmazlıkları, Vergi Davaları, Makul Sürede Yargılanma Hakkı, Adil Yargılanma Hakkı.

The right to trial within reasonable time is one of the most important rights that should be granted to individuals in order to be fully manifested in justice and is considered under the roof of the right to a fair trial. Various periods are envisaged in order to fully guarantee this right to taxpayers and / or interested parties in terms of tax disputes. However, the Constitutional Court as well as the European Court of Human Rights decisions indicate that these regulatory periods of trial can not create a solution for long trial periods of tax disputes, as in other disputes, which has become a systemic problem in Turkey. In this study, the right to trial within reasonable time in tax disputes in line with this need will be examined and solutions will be tried to be presented in order to make the trial periods reasonable level.

Tax Disputes, Tax Cases, The Right to Trial Within Reasonable Time, Right to a Fair Trial.

GİRİŞ

Vergi hukukunun inceleme alanını oluşturan vergilendirme ilişkisi kamusal nitelikli dikey bir ilişki olup, bu ilişkide Devlet vergilendirme yetkisine (hakkına) sahipken, vergi mükellefi ve sorumlusu vergi yükümlülüğünü yerine getirmek zorundadır. Devlet, vergilendirme yetkisini kullanmak suretiyle bireylerin birçok temel hak ve özgürlüğüne müdahalede bulunmaktadır. Dolayısıyla bir hukuk devletinde kişilerin temel hak ve özgürlükleri ile devletin vergi yetkisini kullanması arasında bir denge kurulması; bu anlamda kişilere çeşitli güvencelere bağlanmış birtakım hak ve özgürlükler tanınması gerekmektedir. Vergi hukuku alanında doğan uyuşmazlıkların bir bakıma bu dengenin sağlanmasına hizmet ettiği; diğer bir ifade ile vergi davaları ile bireylerin temel hak ve özgürlükleri ile devletin vergilendirme yetkisi arasında bir denge sağlanmaya çalışıldığını söylemek yanlış olmayacaktır¹.

Ancak vergi hukukuna ilişkin işlemler ve yargılamalarda, vergilendirme yetkisinin egemenlik yetkisinin sembolü olması ve bu işlemlerden sağlanan gelirlerin kamu harcamalarının finansmanında kullanılması sebebiyle, temel hak ve özgürlüklerin tam olarak ön plana çıkarılmadığı görülmektedir. Günümüz insan hakları anlayışı, hukukun her alanında olduğu gibi vergi hukuku alanının da insan hakları temelleri üzerine oturtulmasını ve bu alanda da temel hak ve özgürlükleri koruyucu düzenlemelerin yapılmasını ve tedbirlerin alınmasını gerektirmektedir². Bu temel hak ve özgürlüklerden en önemlilerinden biri ise makul sürede yargılanma hakkıdır.

Makul sürede yargılanma hakkı, yargısal uyuşmazlıkların makul olan en kısa sürede sonuçlandırılarak, adaletin tam olarak tecelli edecek şekilde etkin bir yargısal koruma sağlanmasına hizmet eden haklardan bir tanesidir³. Bu hak, adil yargılanma hakkı kapsamındaki güvencelerden biri olarak temel hak ve özgürlüklere ilişkin birçok uluslararası sözleşmeye konu edildiği gibi, ülkemizde anayasal anlamda da güvence altına alınmıştır.