Sosyalist ve İslami Anayasaların Başlangıç Kısımlarında İdeoloji

The Ideology in the Preambles of Socialist and Islamic Constitutions

Furkan ÇİRKİN

Anayasalar, aslında ideolojik manifestolardır. Özellikle anayasaların başlangıç kısımları, genellikle dayandıkları ideolojiyi yansıtma yeri olarak kullanılmaktadır. Dünya genelinde anayasacılık, ilk olarak liberalizm ile ortaya çıkmıştır. İlk anayasalar da liberal ideoloji üzerine inşa edilmiştir. Ancak daha sonralardan ortaya çıkan sosyalist ve İslami anayasaların, liberal anayasalardan oldukça farklılaştığı görülmektedir. Bu anayasaların dayandıkları ideolojik temelleri başlangıç kısımlarında oldukça uzun bir şekilde açıkladıkları görülmektedir. Sosyalist anayasaların Marksist-Leninist düşünceleri ve kendi yerel kahraman tarihi kişilikleri başlangıç kısımlarında anlattıkları görülmektedir. İslami anayasaların ise Kuran’dan ayetlere ve dini kişiliklere başlangıç kısımlarında yer verdikleri görülmektedir. Sonuç olarak sosyalist ve İslami anayasalar, başlangıç kısımlarını oldukça kapsamlı bir şekilde ideoloji yansıtma yeri olarak kullanmaktadır.

Sosyalist Anayasalar, İslami Anayasalar, Anayasaların Başlangıç Kısımları, İdeoloji, Anayasacılık.

Constitutions are, in fact, ideological manifestos. Preambles of constitutions reflect the ideology on which they are based. Throughout the world, constitutionalism was born with liberalism. First constitutions were based on liberal ideology. After that, socialist and Islamic constitutions emerged. Socialist and Islamic constitutions possess different qualities in comparison to the liberal constitutions. These constitutions utilize their preambles in order to explain the their ideological basics. For instance, socialist constitutions stipulate Marxist-Leninist thoughts and articulate in their respective local hero in the preamble. On the other hand, preambles of Islamic constitutions contain verses from the Holy Quran and include teachings developed by other prominent religious figures. As a consequence socialist and Islamic constitutions utilize their preambles in order to reflect the ideology on which they are built.

Socialist Constitutions, Islamic Constitutions, Preambles of Constitutions, Ideology, Constitutionalism.

GİRİŞ

Anayasalar modern devletle birlikte ortaya çıkmıştır. İlk olarak liberalizmin temel değerlerinin anayasaları ve anayasacılığı şekillendirdiği görülmektedir. Daha sonra kapitalist ekonomik düzene karşı komünizm savunusunu ön plana alan ve Marksist ideolojiye dayanan sosyalist anayasalar ortaya çıkmaya başlamıştır. En son olarak İslam’ı merkezine alan anayasaların ortaya çıktığı görülmektedir. Anayasalar en temelde bu üç ideolojiye dayanmaktadır ve özellikle başlangıç kısımlarında dayandıkları ideolojileri ifade etmektedir. Aslında anayasalar -özellikle de başlangıç kısımlarıyla- bir bakıma ideolojik manifestodur.

Çalışmanın ilk bölümünde anayasaların başlangıç kısımlarının ideolojilerle ilişkisi inceleme altına alınmaktadır. Anayasalar genellikle başlangıç kısımlarında ideolojik renklerini belli etmeyi ve devletin dayandığı ideoloji ile anayasanın hangi değerler üzerinde yükseldiğini göstermeyi tercih etmektedir. Ayrıca bu kısımlar, anayasanın tamamını tanıtıcı nitelikte görülmektedir. Bunların dışında başlangıç kısımlarının çoğu zaman anayasalara kutsiyet katma amacı güttüğü görülmektedir. Dolayısıyla anayasaların başlangıç kısımlarının ideolojik tanıtımlarla ve ideolojilere kutsiyet katmakla yakından ilişkisi bulunmaktadır.

Çalışmanın ikinci bölümünde asıl konumuz olan sosyalist ve İslami anayasaların başlangıç kısımları inceleme altına alınacaktır. Anayasacılığın ortaya çıkmasında ve devamında hâkim ideoloji rolünü oynayan liberal anayasalar, liberal ideolojinin dayanmış olduğu Montesquieu’nun kuvvetler ayrılığı ile Locke’un doğal haklar ve özgürlük düşünceleri çerçevesinde başlangıç kısımlarına sahiptir. Özellikle adalet, mülkiyet, özgürlük ve refah gibi doğal hak kavramlarının ve liberal ideolojinin temellerini oluşturan kavramların liberal anayasaların başlangıç kısımlarında kendine yer bulduğu görülmektedir. Buna karşın sosyalist anayasaların aslında bir ekonomik model inşa etme amacı güttüğü ve liberal değerlere dayanan kapitalist ekonomik düzene karşı savaş açtığı görülmektedir. Sosyalist anayasaların başlangıç kısımları incelendiğinde liberal anayasalara göre çok daha uzun ve çok daha edebi bir dile sahip metinlerle karşılaşmaktayız. Marksist-Leninist düşünceye dayanan sosyalist anayasalar başlangıç metinlerini ideolojik bir propaganda yeri olarak kullanmaktadır. Genellikle uzun başlangıç kısımlarına sahip olan sosyalist anayasaların bu kısımlarda tarihi olayları, kahramanlıkları, lider şahsiyetleri edebi bir dille ve etkileyici bir şekilde kaleme aldıkları görülmektedir.