Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi Kararları Işığında Tüzel Kişiler Tarafından Yapılan Bireysel Başvurularda Kişi Yönünden Yetki

Ratione Personae Compatibility in Individual Applications of Legal Entities in the Light of European Court of Human Rights Case Law

Abdullah ADA, Burkay Can KARA

Bu çalışmada, Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi’ne tüzel kişiler tarafından hak ihlaline uğradıkları iddiasıyla yapılan bireysel başvurularda kişi yönünden yetki konusu incelenecektir. Mahkeme’nin Sözleşme doğrultusunda uyguladığı ve başvurucunun taşıması gereken “hükümet dışı kuruluş olma” kriterinin; iç hukukta özel hukuk ve kamu hukuku tüzel kişilikleri arasında yapılan ayrımla tam olarak örtüşmemesine rağmen, bu ayrımdan önemli ölçüde etkilendiği iddia edilecektir. Bu doğrultuda, öncelikle Mahkeme’nin incelemesinde özel hukuk tüzel kişiliğinin hükümet dışı kuruluş olma yönünde, kamu hukuku tüzel kişiliğininse hükümet kuruluşu olma yönünde bir kriter oluşturduğu ileri sürülecektir. Ayrımın ayrıca Mahkeme’nin incelemesindeki odak noktasını da etkilediği; özel hukuk tüzel kişilikleri bakımından somut olay bazında bir değerlendirme yapılırken, kamu tüzel kişilikleri bakımından kurucu statü odaklı değerlendirmede bulunulduğu savunulacaktır.

Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi, Bireysel Başvuru, Kişi Yönünden Yetki, Tüzel Kişi, Hükümet Dışı Kuruluş.

In this study, the admissibility of the individual applications by legal entities to the European Court of Human Rights in relation to their standing will be examined. It will be argued that while the “non-governmental organization” criterion adopted by the Court in accordance with the Covenant does not overlap exactly with the distinction made in domestic legal systems between public legal personality and private legal personality, it has been profoundly influenced by that distinction. In that regard, firstly, it will be pointed out that private legal personality is regarded as a criterion in favor of non-governmentality, while public legal personality of govenrmentality. Furthermore, it will be claimed that the distinction affects the focal point of the Court’s examination: it considers the case in the case of private legal personality on the basis of the specifics of the fact at hand, as the examination is focused on the legal statute in the case of public legal personality.

European Court of Human Rights, Individual Application, Ratione Personae, Legal Entity, Non-Governmental Organization.

GİRİŞ

İnsan haklarının korunması alanındaki bölgesel mekanizmalardan Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi¹, özellikle bireysel başvuru yolu aracılığıyla, Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi’ne² taraf devletlerin insan hakkı ihlallerini saptamakta ve oluşturduğu içtihat hukukuyla hem taraf devletlere yol göstermekte hem de insan hakları hukukunun sistematik hâle gelmesini sağlamaktadır. İçtihat hukuku insan hakları hukukunun içeriğini belirlemenin yanı sıra, hak süjelerinin yargısal korunmaya nasıl kavuşacaklarına ilişkin normları da anlamlandırmaktadır.

Mahkeme’ye bireysel başvurularda bazı usul kuralları öngörülmüştür. Bu usul kuralları Mahkeme’nin yargılama yetkisi ve başvurunun içeriği bağlamlarında başvurunun kabul edilebilirliğini belirlemektedir.

Bu çalışmada Mahkeme’ye tüzel kişiler tarafından yapılan bireysel başvurularda kişi yönünden yetki konusu ele alınacaktır. Bu bağlamda öncelikle Mahkeme’ye kimlerin başvurabileceğini düzenleyen Sözleşme’nin 34. maddesi, daha sonra hükümde belirtilen kapsam doğrultusunda tüzel kişilerce yapılan bireysel başvurular incelenecektir. Kişi yönünden yetki, taraf ehliyeti³ ve dava ehliyeti⁴ olmak üzere ikiye ayrılarak Mahkeme’nin tüzel kişilerde kişi yönünden yetkiye dair içtihadında yer verdiği kriterler ortaya konacaktır.