Gölge Yazarlık Sözleşmesi

Ghostwriting Agreement

Pelin KARAASLAN

Gölge yazarlık sözleşmesi bir kimsenin, yazmış olduğu bir eserle ilgili olarak kendi ismini gizli tutmayı taahhüt edip, bir başkasının kendisini “yazar” olarak tanıtmasına rıza göstermesini konu alır. Metni gerçekte kaleme alan kişi (gölge yazar), üstlendiği edim karşılığında bir bedel elde etmekte, sözleşmenin karşı tarafı olan görünüşteki yazar ise işin prestij getiren yönünden faydalanmakta; dolayısıyla her iki taraf da kazanmaktadır. Ancak işin içinde hem topluma yönelik bir yanıltma hem de gerçek eser sahibi olan gölge yazarın Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu uyarınca korunan manevi haklarına yönelik bir sınırlama olması, gölge yazar ile yapılan sözleşmenin “sözleşme özgürlüğü” prensibi tarafından ne ölçüde desteklendiği sorusunu akla getirir. Bu çalışmada gölge yazarlık sözleşmesine ilişkin temel unsurların ortaya konulması ve hukuki sınırların belirlenmesi amaçlanmaktadır.

Gölge Yazarlık, Sözleşme Özgürlüğü, Eser Sahibinin Manevi Hakları, Kişilik Hakkı, Haksız Rekabet.

A ghostwriting agreement addresses when someone undertakes to keep his/her name secret about a work s/he has written and gives consent to someone else to introduce him/her as the “author” of the work. The person who has actually written the text (the ghost writer) receives a price in return for the performance s/he has carried out, and the writer on the front, the opposite party to the agreement, benefits from the prestige the work brings to him/her. Therefore, both parties benefit from the situation. However, there is both misleading the society and restricting the moral rights protected by the Law on Intellectual and Artistic Works of the actual author. Thus, the question, to what extent the ghostwriting agreement is supported by the principle of “Freedom of contract” comes to the forefront. The aim of the study is to address the basic elements of a ghostwriting agreement and to determine the legal limitations.

Ghostwriting, Freedom of Contract, Moral Rights of the Author, Personal Right, Unfair Competition.

I. Giriş

Gölge yazarlık (ghostwriting) mesleği, bireylerin, özellikle de şöhret sahibi olan ya da olmayı amaçlayan veya başka türlü prestij/unvan elde etmeyi hedefleyen kimselerin yazı yazma konusundaki yeteneksizliğini veya vakitsizliğini bertaraf etmeye ve bunu da kazanç kapısına çevirmeye yönelik bir faaliyettir. En genel tabiriyle, işin sonunda başkasının “yazar” olarak anılacağı bir metni kaleme alma faaliyeti¹ olarak tanımlanabilecek bu mesleğin tarihi antik çağlara kadar uzanır. Ünlü filozof Seneca’nın Roma İmparatoru Nero’nun konuşma metinleri için gölge yazarlığı yaptığı, Romalı tarihçi Gaius Cornelius Tacitus’un metinlerinden öğrendiğimiz bir bilgidir.² Antik Yunan’da “logograf” adı verilen kişilerin de gölge yazarlığın bir türünü gerçekleştirdiği kabul edilir.³ Logograflar, mahkeme önüne çıkacak kişiler için para karşılığında savunma metinleri hazırlamakta ve parayı ödeyen kişiler de bu metinleri ezberleyerek mahkemede sunmaktaydılar.

Gölge yazarlığın hukuka uygun bir faaliyet olup olmadığı, bu faaliyetin, yalnızca konuşma metinleri hazırlamak ile sınırlı kaldığı dönemde sorgulanan bir konu değildi. Ancak günümüzde bu faaliyetin bilimsel, edebi, biyografik nitelikte pek çok eseri kapsar şekilde oldukça yaygınlaşması⁴ ve bunun yanında gölge yazarlık mesleğinin hukuki statüye sahip olmaması; dolayısıyla eserin gerçek yaratıcısı olan gölge yazardan beklenen hususların sözleşme ile belirleniyor olması, kararlaştırılan hususların “sözleşme özgürlüğü” prensibi tarafından ne ölçüde desteklendiği sorusunu akla getirir. Bu soru çalışmada üç ana başlık altında incelenecektir. Çalışmanın ilk bölümünde gölge yazar kavramı ve türlerinden, ikinci bölümünde gölge yazarlık sözleşmesinin taraflara getirdiği temel yükümlülükler ve sözleşmenin hukuki niteliğinden, üçüncü bölümde ise gölge yazarlık sözleşmesine ilişkin hukuki sınırlamalardan bahsedilecektir. İnceleme özel hukuk hükümleri ile sınırlı kalacak, cezai sorumluluk tartışması yapılmayacaktır. Öte yandan günümüzde “gölge yazar” kavramı ile yapılan analoji neticesinde “gölge ressam”, “gölge besteci” gibi kavramlardan da zaman zaman söz edilmekteyse de⁵ bu kavramlar çalışmamız kapsamında anılmayacaktır.

Gölge yazarlık mesleğini icra eden; yani işin sonunda başka bir kişinin “yazar” olarak anılacağı⁶ bir metnin tamamını veya bir kısmını gerçekte kaleme alan kişiye “gölge yazar” adı verilir.⁷ Gölge yazar, hayalet yazar olarak da adlandırılır;⁸ zira İngilizce terminolojide gölge yazar, “hayalet yazar” kavramı ile birebir örtüşen “ghost writer” kelimesi ile anılmaktadır. İngilizceyi ana dil olarak kullanmayan bazı Avrupa ülkeleri de “ghost writer” sözcüğünü gölge yazar kavramını ifade etmek üzere benimsemiştir.⁹