Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sisteminde Cumhurbaşkanlığı Kararnamesi ile Cumhurbaşkanlığı Kararlarının Yargısal Denetimi

Judicial Review of Presidential Decrees and Presidential Decisions in the Presidential Government System

Bayram DOĞAN

6771 sayılı 1982 Anayasasında Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun ile yürütmede tek yetkili makam olarak Cumhurbaşkanı yetkilendirilmiştir. Anılan bu değişiklikle Cumhurbaşkanı’na yürütme yetkisine ilişkin konularda düzenleyici işlem yaparak Cumhurbaşkanlığı kararnamesi ihdas etme yetkisi getirilmiştir. Nitekim Cumhurbaşkanlığı kararnameleri, yürütmenin diğer düzenleyici işlemlerinden farklı olarak kanuna dayanmaksızın doğrudan Anayasadan alınan bu yetki ile yapılacaktır. ise düzenleyici işlemler değil birel nitelikte işlemlerdir. Keza Cumhurbaşkanı kararları, kanunlara veya Cumhurbaşkanlığı kararnamelerine dayanarak tesis edilen işlemlerdir. İşte bu nedenlerle Cumhurbaşkanlığı hükümet sistemi olarak adlandırılan bu yeni sistemde ile ’nın farkları tespit edilerek yargısal denetimlerinin belirlenmesi hukuk devleti bağlamında önem taşımaktadır. Nitekim yargısal denetim; uygulayıcılar, anılan işlemden etkilenecek kişiler ve hukuki belirlilik adına elzemdir. Zira yürütmenin düzenleyici işlemleri niteliğindeyken tali ve bireysel nitelikteki işlemlerdendir. Dolayısıyla bu çalışmada ’nin yargısal denetimlerinin Anayasa Mahkemesi’nde ’nın ise idari yargı yeri olarak ilk derece mahkemesi sıfatıyla Danıştay’da yapılması gerektiği sonucuna varılmıştır. Ayrıca mahkemelerin yargısal denetim yaparken yapılan idari işlemin adı ile bağlı olmadığı bu sebeple işlemin hukuki niteliğini mahkemenin kendisinin yapacağı makalede saptanan bir diğer önemli konudur. Bu çerçevede, düzenleyici işlemler ile bireysel nitelikteki işlemlerin hukuki nitelik farklılıkları, hukuk âlemindeki sonuçları ve yargısal denetim yollarındaki farklılık çalışmanın ortaya koymaya çalıştığı temel tezlerdir.

Cumhurbaşkanlığı Kararnameleri, Cumhurbaşkanı Kararı, Düzenleyici İşlemler, Bireysel İdari İşlem, Yargısal Denetim.

With the Law No. 6771, Amending the Constitution of 1982, the President is authorized as the sole constituent of the executive branch. With this amendment, the President was given the authority to issue Presidential decrees with using of “essential regulatory authority” in matters related to executive power. Hence, the Presidential decrees will be made with this authority directly on the basis of the power deriving from the Constitution, without any legal basis, unlike the other regulatory proceedings of the executive. However, President Decisions are not regulatory but individual proceedings. Likewise, President Decisions are the procedures established on the basis of laws or Presidential decrees. For these reasons, in this new system called the Presidential government system, it is essential to explore the differences between the Presidential decrees and President Decisions and to determine their judicial reviews in the context of the rule of law. Indeed, judicial review is crucial for practitioners, persons to be affected by the transaction and legal certainty. This is because while the Presidential decrees are the regulatory actions of the executive, President Decisions are secondary and individual ones. Therefore, in this study, it was concluded that the judicial reviews of the Presidential decrees should be launched in the Constitutional Court and President Decisions should be reviewed by Council of the State in the capacity of the first-degree court as the administrative court. In addition, the courts are not bound by the name of the administrative proceedings during the judicial review, so deciding the legal nature of the proceedings by the court itself is another important issue has been stated in the article. In this framework, the legal differences of regulatory and individual transactions, their consequences in the legal area and the differences in the ways of judicial reviews are the main focuses of this study.

Presidential Decrees, President Decision, Regulatory Procedures, Individual Administrative Procedure, Judicial Review.

GİRİŞ

Norm ihdas etme yetkisi kanun koyucu organ olan meclislerdedir. Hukuk devletinin bir gereği olarak kuvvetler ayrılığı teorisi ve demokrasi ilkelerinin içselleştirilerek benimsenmesi bağlamında, halk adına norm ihdas etme yetkisi sadece yönetilenleri temsil eden organlar, kurumlar veya kişiler tarafından kullanılmalıdır. Norm ihdas etme yetkisinin kanun koyucu meclislerce kullanılması gerektiği kabul edilse de ileri demokrasilerde dahi pratikte bu durum pek de mümkün olamamaktadır.¹ Norm ihdas etme yetkisinin hem kanun koyucuda hem de yürütme organında olması bu organların yetkilerinin sınırlarını belirleme ihtiyacı ile hukuki niteliğinin çizilmesi gerekliliğini de doğurmuştur. Şüphesiz buradaki sorun “kanunların meşruluğu değil”, “yürütme organınca çıkarılan normların meşruluğu ve sınırlarıdır”.²

16 Nisan 2017 tarihinde referandum ile kabul edilen 9 Temmuz 2018 tarihli son Anayasa değişikliğinin yürürlüğü sonucu Türkiye’de resmi adıyla bilinen “Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sistemi”ne geçilmiştir. Zira bu hükümlerin yürürlüğe girmesi ile birlikte 144 yıldır Osmanlı’dan itibaren Cumhuriyet Türkiye’sinde uygulanan hükümet sistemine son verilmiş “Başkanlık sistemine” geçilmiştir.³

Türkiye’de Parlamenter hükümet sisteminin uygulandığı dönemde Cumhurbaşkanlığı kararnamelerinin (bundan sonra CBK olarak kısaltılacaktır), Cumhurbaşkanının tek yanlı iradesinin ürünü olduğu düşüncesiyle, eski CBK’lerin yargısal denetiminin yapılmayacağı değerlendirilmekteydi. Gerçekten de eski dönem CBK’lerin herhangi bir yargısal denetime uğradığı söylenemez.⁴