Arama yapmak için lütfen yukarıdaki kutulardan birine aramak istediğiniz terimi girin.

Yabancı Yatırımcı-Devlet Uyuşmazlıklarında Tahkim Öncesi Uyuşmazlık Çözüm Yöntemleri ve Türkiye Örneği

Pre-Arbitration Dispute Settlement Methods in Foreign Investor-State Disputes and Turkey Example

Abdullah BORA

Çalışmamızda, Uluslararası alanda Tahkim Divanlarına yöneltilmeye başlanan eleştiriler nedeniyle, bu kuruma alternatif olabilecek uyuşmazlık çözüm yöntemleri incelenmiştir. Bu çerçevede, Türkiye örneği özelinde kamu hizmetlerinin veya bir takım altyapı ve inşaat sözleşmelerinin yabancı yatırımlar eliyle yapılmasının kısa bir geçmişi incelenmiş ve bu gelişmelere paralel olarak ortaya çıkan tahkim kurumu ihtiyacı ile buna bağlı yapılan mevzuat değişiklikleri irdelenmiştir. Çalışmanın devamında, tahkim sürecinin zaman ve masraf bakımından kendisinden beklenen avantajları sağlayamaması üzerine, Uluslararası alanda tahkim öncesi uyuşmazlık çözüm yöntemlerinin nasıl ağırlık kazandığına yer verilmiştir. Tahkim öncesi alternatif uyuşmazlık çözüm yöntemleri öngörmenin faydaları yanında, bazı bilimsel çalışmalarda yer alan önemli bir takım saptamalara da değinilmiştir.

Uluslararası Tahkim Divanları, Alternatif Uyuşmazlık Çözüm Yöntemleri, Yabancı Yatırımlar, Uluslararası Tahkim.

Our main objective of writing down this article is to point out the growing importance of some alternative dispute resolution methods due to increasing critics towards some international arbitration tribunals. The short history of conducting public services and some of infrastructure and construction projects via foreign investments, the need for arbitration process and necessary regulations made have been examined within the scope of Turkish application as an example. The article has also aimed to demonstrate how the pre-arbitration dispute resolution methods gained importance in international aspect, thinking the advantages which the arbitration process could not provide any more in terms of time and expense. Beside of underlining the importance of setting forth some Alternative Dispute Resolution methods, crucial findings that took place in some quantitative studies have been mentioned.

International Arbitration Tribunals, Alternative Dispute Resolution Methods, Foreign Investments, International Arbitration.

Giriş

Küreselleşmenin etkisiyle yabancı sermayenin yatırımlarına açılan ve liberal piyasa ekonomisine entegre olabilmek amacıyla düzenlemeler yapmaya başlayan gelişmekte olan ülkelerden biri olan Türkiye, 1980’li yılların sonuna doğru hukuk düzeninde ve mevzuatında yapmaya başladığı değişikliklerle yabancı sermayenin ilgi odağı haline gelmeye başlamıştır. Washington Konsensusu ile başlayan süreç, diğer ülkelerde olduğu gibi, Türkiye’de de yabancı yatırımların önünü açmış ve kamu hizmetlerinin imtiyaz yoluyla özel şirketlere yaptırılması imkanı ortaya çıkmıştır. Bu çerçevede, Türkiye’de yatırım yapmaya çalışan şirketlerin, görecekleri kamu hizmetleri için, idare ile ilgili yatırımcılar arasında, “kamu imtiyaz sözleşmeleri”nin yapılması öngörülmüştür.

Çalışmada detaylıca incelenecek olmasının yanında, bu sözleşmelerin yapıldıkları zamanda tipik bir idari sözleşme olarak nitelendirildikleri ve bu sözleşmelerden doğacak uyuşmazlıkların da idari mahkemelerde görülmesi gerektiği düşünülmekteydi. Ancak gerek daha sonra Anayasa ve gerekli kanunlarda yapılan değişiklikler ve gerekse yabancı yatırımcıların hukuki güvenlik gerekçesiyle bağımsız üçüncü bir mercinin bu uyuşmazlıklara bakması yönündeki talepleri doğrultusunda “Kamu İmtiyaz Şartlaşma ve Sözleşmeleri”nden doğacak uyuşmazlıkların tahkim mercileri önünde görülebilmesi mümkün hale gelmiştir. Kamu hizmetini gören şirketin bir yabancılık unsuru taşıması halinde milletlerarası tahkime gidilebileceği öngörülmekle yabancı tahkim divanlarına gidebilmek de mümkün hale gelmişti. Ancak yazımızda özellikle bu yatırım tahkim divanlarına son zamanlarda yöneltilen eleştiriler ve devasa kapasite ve maliyetlere konu olan altyapı sözleşmelerinde tarafların hızlı çözümler bulabilmek amacıyla geliştirdikleri diğer “Alternatif Uyuşmazlık Çözüm Yöntemleri” incelenecektir. Bu çözüm yöntemleri özellikle tahkim öngörülen sözleşmeler için tahkim aşamasına varmadan başvurulabilecek yöntemleri işaret etmektedir.

1. Washington Konsensusu

1989 yılında ekonomist John Williamson tarafından ortaya konulan, 10 maddeden oluşan reform önerileri, bir yandan Washington’da bulunan Amerikan hükümeti diğer yandan IMF ve Dünya Bankası gibi kuruluşların üzerinde uzlaşmaya vardığı kurallar bütünü olarak aşağıda sıraladığımız şekilde, serbest piyasa ekonomisini ve yabancı yatırımcıların gelişmekte olan ülkelerde yatırımlarının kolaylaştırılması ve yaygınlaştırılması amacıyla düzenlenmiştir.1 Bu kuralları aşağıdaki şekilde sıralayabiliriz:2