Arama yapmak için lütfen yukarıdaki kutulardan birine aramak istediğiniz terimi girin.

“Lex Sempronia Tiberiana”: Tiberius Gracchus’un Toprak Reformu ve Toplumsal Kökenleri

“Lex Sempronia Tiberiana”: The Agrarian Reform of Tiberius Gracchus and Its Social Foundations

Ozan Giray ŞAHİN

Adını Pleb Tribünü Tiberius Sempronius Gracchus’tan alan Lex Sempronia Tiberiana, Roma Cumhuriyeti’nin siyasi ve hukuki tarihinin en önemli olaylarından biridir. Lex Sempronia Tiberiana cumhuriyetin en ağır krizlerinden birini yaşadığı M.Ö. II. Yüzyıl’ın ikinci yarısının toplumsal koşullarının bir sonucudur. Latifundia sisteminin geliştiği, köylülerin kitleler halinde topraksız kaldığı, köle emeğinin kitlesel biçimde tüm üretim alanına hâkim olduğu, köle isyanlarının daha önce Roma’da görülmemiş boyutlara ulaştığı ve son raddede cumhuriyetin toplumsal yapısının vuku bulan değişiklikler sonucu ortaya çıkan yeni ilişkileri taşıyamadığı bir dönemde ortaya çıkan Lex Sempronia Tiberiana sadece bir reform programı olmanın ötesindedir. Toplumsal krizlerin yoğunlaştığı dönemler, hukuk üretimini de dönüştürmüş ve her toplum gibi Roma Cumhuriyeti de kendi krizine hukuk içinde çözüm arayan aktörler ortaya çıkarmıştır. Tiberius Sempronius Gracchus işte bu aktörlerden biridir. Fakat tarih sahnesine çıktığı dönemin toplumsal koşulları onu hiç bekleyemediği bir yere itecek ve Tiberius Sempronius Gracchus kendini pleblerin sözcüsü olarak bulacaktır. Pleblerin toplumsal talepleri ile bütünleşme ise Tiberius Sempronius Gracchus ile onun reform programını, benzer örneklerin çok ötesinde yere yerleştirecektir.

Ager Publicus, Lex Sempronia Tiberiana, Tiberius Gracchus, Toprak Reformu, Köleci Üretim Tarzı.

Lex Sempronia Tiberiana: The agrarian reform act that is named after the Tribune of Plebs-Tiberius Sempronius Gracchus is one of the milestones of the political and judicial history of the Roman Republic. Lex Sempronia Tiberiana refers to an outcome of the crisis of Second Century B.C. which is one of the most severe social crises of the Roman Republic. The periods when the social crises intensify; transforms the production of law and like every society the Roman Republic gave birth to the actors who are looking for a solution to the crisis of their society. Tiberius Sempronius Gracchus is one of these actors. The social conditions of the era that he has been introducing himself to the history will position him as the political leader and spokesman of the plebs which maybe he has never intended to. Thus unification with the plebs will put Tiberius Sempronius Gracchus and his reforms to the position of historical importance far beyond than the similar actors and attempts.

Ager Publicus, Lex Sempronia Tiberiana, Tiberius Gracchus, Agrarian Reform, Slave Mode of Production.

Roma Tarihi bu gün kullandığımız hukuk kurumlarının pek çoğunun erken örneklerini içermesi açısından modern hukuk tarihinin en belirleyici dönemlerinden biridir. Roma Tarihi’nin hukuk tarihimize etkisi ise kendisini en yoğun biçimde Roma Hukuku disiplininde göstermektedir. Roma Hukuku disiplini içerisinde Roma Hukuku’nun kurumlarına yönelik çokça araştırma yapılmakta ve Roma hukuk kurumları ile günümüzde kullandığımız hukuk kurumları arasındaki ilişkiler irdelenmektedir. Fakat söz konusu incelemeler büyük ölçüde pozitif hukuka, özellikle de özel hukuka özgülenmiştir. Hukuk sistemimizin kurgulanışı göz önüne alındığında bu elbette ki beklenebilir bir durumdur. Ama yine de söz konusu tercihin bir sonucu olarak Roma Hukuku’nun tarihsel ve toplumsal niteliği görece daha az ilgi çeken bir alan olarak görünmektedir. Oysa hukuk basitçe insanlar arasındaki ilişkileri düzenleyen bir norm seti değil, toplumsal bir olgudur. Dolayısıyla hukuk sistemleri, ideolojileri ve normları toplumsal-tarihsel kökenleri ile birlikte açıklanmak durumundadır.

Elinizdeki çalışma, yukarıda altı çizilen gereklilik üzerine Roma hukuk tarihinin en önemli düzenlemelerinden biri olan Pleb Tribünü Tiberius Sempronius Gracchus’un toprak reformu programını yani Lex Sempronia Tiberiana’yı sadece bir norm seti olarak değil, tarihsel bir olgu olarak ele almayı amaçlamaktadır. M.Ö. II. Yüzyıl’ın ikinci yarısında karşımıza çıkan Lex Sempronia Tiberiana, Roma Cumhuriyeti’nin içinde bulunduğu tarihsel-toplumsal krize yönelik çözüm arayışlarının hukuk alanına tercüme edilmiş örneklerinden biridir. Bu bağlamda da teknik ve basit bir norm setinden çok daha fazlası olup; ortaya çıktığı dönemin toplumsal koşullarının hukuk alanındaki ifadelerinden birine denk düşmektedir.

M.Ö. II. Yüzyıl, Roma için cumhuriyetin Akdeniz Havzası’na yayılması, köylülerin topraksızlaşması, köleci ekonominin cumhuriyetin üretim tarzı içinde hâkim konuma gelmesi gibi; sonu Gaius Julius Caesar ve ilk imparator Augustus Octavianus ile bitecek uzun ve sancılı bir süreci tetikleyen toplumsal çelişkilerin doruğa ulaştığı bir dönemdir. Bahsi geçen dönem, hukuk alanında pek çok arayış ve keşfe ev sahipliği yapmıştır. Söz konusu keşiflerden biri olan Lex Sempronia Tiberiana da M.Ö. II. Yüzyıl’ın söz edilen toplumsal koşullarından bağımsız değildir. Çalışma tam da bu gerekçeye dayanarak Lex Sempronia Tiberiana’yı M.Ö. II. Yüzyıl’ın toplumsal koşulları ve cumhuriyetin yaşadığı toplumsal kriz ile ilişkisi açısından ele almayı ve böylece Lex Sempronia Tiberiana’nın toplumsal karakterini ortaya koymayı amaçlamaktadır.