Tek Satıcılık Sözleşmesinin Sona Ermesi ve Sona Ermenin Sonuçları
Gönenç GÜRKAYNAK
Bu çalışmada, tek satıcı kavramına ve tek satıcılık sözleşmesi nin çerçevesine değinilmiş, ardından da tek satıcılık sözleşmesinin sona ermesine ilişkin açıklamalara yer verilmiştir. Konuyla ilgili olarak öncelikle, 6102 sayılı Türk Ticaret Kanunu nun yürürlüğe girmesinden önce doktrinden ve Yargıtay kararlarından hareketle tek satıcılığa yönelik yapılan tespitler belirtilmiş; bunu takiben 6102 sayılı Türk Ticaret Kanununda yer alan acentelik sözleşmesine ilişkin düzenlemelerin kıyasen uygulanması ve tek satıcılık sözleşmesi ile ilgili değerlendirmelere yer verilmiştir. Tek satıcı lık sözleşmesi nin feshine bağlı olarak ortaya çıkan tazminat haklarının üzerinde de ayrıca durulmuştur.
Tek Satıcı, Tek Satıcılık Sözleşmesi, Denkleştirme Tazminatı, Tekel Hakkı, Fesih.
In this study, the concept of exclusive dealer and the exclusive dealership agreement’s framework is referred and the explanations with regard to the termination of exclusive dealership agreement are stated. Primarily, determinations on exclusive dealership derived from the doctrine and the Supreme Court decisions according to the former Turkish Commercial Code are stated; subsequently the arrangements on the agency agreement in the new Turkish Commercial Code no.6102 which are laid out by analogy and assessments related exclusive dealership agreement are discussed. The compensation rights arise from the termination of the exclusive dealership agreement is further emphasized.
Exclusive Dealer, Exclusive Dealership Agreement, Balancing Compensation, Monopoly Right, Termination of Agreement.
TEK SATICILIK SÖZLEŞMESİNİN SONA ERMESİ VE SONA ERMENİN SONUÇLARI
Tacirlerin, ticari hayatın genişleyen sınırlarına rağmen, mal ve hizmet sağlayıcılardan beklenen erişilebilirlik düzeyine ve hıza ulaşabilmeleri için bağımlı veyahut bağımsız tacir yardımcılarından istifade etmesi neredeyse bir zorunluluk halini almıştır. Özellikle de son yıllarda, yabancı uyruklu mal ve hizmet sağlayıcı şirketlerin Türkiye pazarına girebilmek için bir araç olarak, bağımsız tacir yardımcılarından tek satıcıları kullandığı dikkat çekmektedir. Ancak bu şirketlerin pazarda hedefledikleri yeri edinmelerinin ardından, tek satıcıları ile ilişkilerinin sonlanmasına yönelik eğilim sebebiyle hukukumuzda aslen herhangi bir düzenlemeye sahip olmayan tek satıcılık müessesi, tek satıcıların korunması adına içtihatlar yolu ile hukukumuzda tanıtılmıştır. Ancak, tek satıcılık ilişkilerinin öneminin gitgide artması ile doktrin ve Yargıtay içtihatları ile hukukumuzda yer alan bu müessese, 6102 sayılı Türk Ticaret Kanununda (“Türk Ticaret Kanunu”) kanuni bir düzenleme içerisinde “tek satıcılık” kavramı altında yerini almıştır.
I. TEK SATICILIK KAVRAMININ TANIMI, UNSURLARI VE NİTELİĞİ
Tek satıcılık sözleşmesi, 6098 sayılı Türk Borçlar Kanunu (“Türk Borçlar Kanunu”) da dâhil olmak üzere, yürürlükteki ilgili mevzuat kapsamında düzenlenmemiş, hukuk düzeninin ihtiyaçları neticesinde ortaya çıkmış bir sözleşme tipidir1. Zira Türk Borçlar Kanunu'nun 26. maddesinde düzenlenen sözleşme özgürlüğü ilkesi gereğince taraflar hukuk düzeninin sınırları içerisinde kalmak ve Türk Borçlar Kanunu'nun 27/I. maddesindeki birinci fıkrasındaki sınırlamalara tabi olmak kaydı ile akdedecekleri sözleşmenin konusunu belirlemede serbesttirler. Bu bağlamda, tek satıcılık sözleşmesi Türk hukukunda düzenlenmemiş olsa dahi, doktrin ve Yargıtay uygulamalarının bir sonucu olarak hukukumuzda yer edinmiştir.
Tek satıcılık sözleşmesi mevzuatta özel olarak düzenlenmemiş olsa da, öğretide söz konusu sözleşme tipi ile ilgili farklı tanımlar mevcuttur. Hatemi/Serozan/Arpacı’nın tanımına göre; “Bir kimsenin (tek satıcının), yapımcının ürünlerini belirli bir bölgede rakipsiz (tekel) olarak pazarlaması (distribütörlük) konusunda yapılan anlaşmadır”2. Poroy/Yasaman’ın tanımına göre ise; “Tek yetkili satıcı, kendisine bırakılan bölgede, tekel halinde müvekkili firmanın mamullerini devamlı olarak kendi nam ve hesabına satar ve pazarlar. Tek yetkili satıcı bağımsız tacir yardımcısıdır”3. Tek satıcılık sözleşmesi nihai olarak doktrin ve Yargıtay kararları ışığında şu şekilde tanımlanmaktadır: “Tek satıcılık sözleşmesi, yapımcı ile tek satıcı arasındaki hukuki ilişkileri düzenleyen çerçeve niteliğinde, sürekli öyle bir sözleşmedir ki; bununla yapımcı, mamullerin tamamını veya bir kısmını belirli bir coğrafi bölgede inhisari olarak satmak üzere sadece tek satıcıya göndermeyi, buna karşılık tek satıcı da sözleşme konusu malları kendi adına ve kendi hesabına satarak bu malların sürümünü arttırmak için faaliyette bulunmak yükümlülüğünü üstlenir”4.
