Türk Ticaret Kanunu’nun 408/2-f Hükmü Kapsamında Anonim Şirketlerin Ticari İşletmelerinin Devri

Transfer of Joint Stock Companies’ Commercial Enterprises pursuant to the Article 408/2-f of the Turkish Commercial Code

Damla SONGUR

Ticari hayatın gerekleri, ticari işletmelerin faaliyetlerini devam ettiren bir organizasyon bütünü olarak devredilebilmesi ihtiyacını doğurmaktadır. Bunun için Türk Ticaret Kanunu’nun 11/3 fıkrasında düzenlenen şekil ve koşullara uyularak ticari işletmenin devri gerçekleştirilebilir. Ancak ticari işletme devrinde bazı özel düzenlemelerin de dikkate alınması gerekir. Nitekim anonim şirketlerin ticari işletmelerinin devrinde, ticari işletmenin anonim şirketin önemli miktarda şirket varlığını oluşturması halinde devrin hüküm ve sonuçlarını doğurabilmesi Türk Ticaret Kanunu’nun 408/2-f hükmü gereğince genel kurul kararının varlığına bağlıdır. Buna göre, anonim şirketlerin ticari işletmelerinin devrinin hangi hallerde Türk Ticaret Kanunu’nun 408/2-f hükmü kapsamında olduğunun belirlenmesi ve bu kapsamda olan ticari işletme devrinde yetki, usul ve devrin geçerliliğinin incelenmesi gerekmektedir.

Ticari İşletme, Ticari İşletme Devri, Önemli Miktarda Malvarlığı Üzerinde İşlemler, Önemli Miktarda Şirket Varlığı, Toptan Satış, Önemli Miktar, Önemlilik.

The requirements of commercial life may create the need to transfer the commercial enterprises as a whole organization that continues its activities. For this purpose, the transfer of a commercial enterprise is to be carried out in compliance with the forms and conditions set out in article 11/3 of the Turkish Commercial Code. However, some special provisions need to be taken into consideration during this transfer. As a matter of fact, in the transfer of commercial enterprises of joint stock companies, if the commercial enterprise constitutes a substantial amount of company assets, the transfer will depend on the existence of a general assembly resolution pursuant to the provisions of Turkish Commercial Code 408/2-f. Therefore, it is necessary to determine the conditions and cases where the transfer of commercial enterprises of joint stock companies is carried out in compliance with the provisions of the Turkish Commercial Code 408/2-f; while examining the authorization, procedure and validity of the commercial enterprise transfer within this scope.

Commercial Enterprise, Transfer of Commercial Enterprise, Transactions on Substantial Amounts of Assets, Substantial Amounts of Assets in Joint Stock Companies, Wholesale, Substantial Amount, Significance.

Giriş

6102 sayılı Türk Ticaret Kanunu¹ (TTK) ile merkez kavram olarak tanımlanan ticari işletme, Cumhurbaşkanı kararıyla belirlenen esnaf işletmesi sınırını aşan düzeyde olmak kaydıyla gelir sağlamak amacıyla, devamlı ve bağımsız bir şekilde işletilmek üzere çeşitli unsurların bir organizasyon içerisinde bir araya getirilmesi sonucu hukuken ortaya çıkar (md.11). Bu şekilde ortaya çıkan ticari işletme, bünyesindeki duran malvarlığı, kiracılık hakkı, ticaret unvanı ile diğer fikrî mülkiyet hakları ve sürekli olarak kendisine özgülenen malvarlığı gibi² unsurların bir araya getirilerek bir organizasyon içerisinde işletilmesi nedeniyle unsurlarının her birinin sahip olduğu değerin toplamından farklı bir işletme değeri³ taşıyan iktisadi bir bütün oluşturur.⁴ Bu bağlamda ticari işletme sahibinin⁵ çeşitli nedenlerle ticari işletmenin bünyesindeki unsurları ayrı ayrı devretmek yerine bir bütün olarak ticari işletmesini devretmekte işlem kolaylığının yanı sıra iktisadi açıdan da özel bir menfaati bulunur.⁶

Nitekim “Bütünlük ilkesi” başlığı altında düzenlenen Türk Ticaret Kanunu’nun 11. maddesinin 3. fıkrasında ticari işletmenin, bünyesinde bulunan malvarlığı unsurlarının her biri için ayrı ayrı tasarruf işlemi yapılmasına gerek kalmaksızın bir bütün olarak devre (ve diğer hukukî işlemlere) konu olabileceği düzenlenmiştir.⁷ Öte yandan ticari işletme, aktif ve pasiflerden oluştuğundan,⁸ alacaklıların korunması ve borcun naklinin kolaylaştırılması amacıyla borçlardan doğan sorumluluğun devralana geçtiğini fakat devredenin devralan ile birlikte iki yıl süreyle müteselsil sorumlu olduğunu düzenleyen 6098 sayılı Türk Borçlar Kanunu⁹ (TBK) 202. maddenin de göz önüne alınması gerekir. Buna göre, yazılı şekil koşuluna bağlı tek bir tasarruf işlemi ve ticaret siciline tescil ve ilan¹⁰ edilmek suretiyle bir bütün olarak ticari işletmenin devri olanaklıdır (TTK md.11/3). Ayrıca bu devirde mevcut borçların devralana geçişi ve devredenin müteselsil borçlu olarak kalacağı iki yıllık sürenin başlaması için devralan tarafından devrin alacaklılara bildirildiği veya Ticaret Sicili Gazetesi’nde ilanla duyurulduğu tarih esas alınır (TBK md.202).¹¹

Ticari işletmeye dâhil unsurların tescilsiz iktisabına¹² müsaade ederek eşya hukukuna hâkim belirlilik ve tescille iktisap ilkelerinin istisnalarından birini oluşturan, böylece devir kolaylığı sağlayan söz konusu hükümler,¹³ ticari işletmenin bir organizasyon bütünü şeklinde devredilebilmesine ilişkin şekli ve koşulları düzenlemeye yönelik genel hükümlerdir.¹⁴ Bununla birlikte somut olayın özelliklerine göre ticari işletmenin devrinde bazı özel düzenlemelerin de dikkate alınması gerekir.¹⁵ Bunlardan biri de ticari işletme sahibinin anonim şirket olduğu hallerde devredilmek istenen ticari işletmenin anonim şirketin önemli miktarda malvarlığına denk gelmesi halinde uygulama bulacak olan Türk Ticaret Kanunu’nun 408/2-f hükmüdür.¹⁶ Zira söz konusu hüküm gereğince anonim şirketlerin önemli miktarda malvarlığının üzerindeki işlemlerde uyulması gereken özel bir usul bulunmaktadır.

Anonim şirketlerde devredilmek istenen ticari işletmenin, Türk Ticaret Kanunu 408/2-f hükmü kapsamında olup olmadığının nasıl belirleneceği ve bu kapsamda olduğu hallerde uyulması gereken usulün ne olduğu tespit edilmelidir.

I. Anonim Şirketlerin Ticari İşletmelerinin Devri

Bir ticari işletme işleten anonim şirketler her tacir gibi ticari işletmelerini devredebilir.¹⁷ Anonim şirketlerin ticari işletmelerinin devri de, ticari işletmenin bir bütün olarak devredilebilmesine ilişkin şekil ve koşulları düzenleyen Türk Ticaret Kanunu’nun 11/3 hükmüne göre gerçekleştirilir.

Devir sözleşmesi, anonim şirket adına şirketin yönetimi ve temsilinden sorumlu kanuni organ olan yönetim kurulu (TTK md.365) veya özel olarak yetkilendirildiği takdirde ticari temsilci tarafından gerçekleştirilir.¹⁸ Yönetim kurulu olağan-olağanüstü iş ayrımı bulunmayan anonim şirketlerde,¹⁹ şirketin amacı ve işletme konusuna giren her türlü işlemi gerçekleştirebileceğinden, kural olarak genel kurul kararına gerek olmadan anonim şirketin ticari işletmesini de devredebilir. Ancak anonim şirketin yapısında ya da sermaye, malvarlığı veya pay sahipleri düzeni gibi mevcut kurumsal düzeninde değişiklik yapan işlemler, pay sahiplerini doğrudan ilgilendirdiği için ancak genel kurulun onayıyla gerçekleştirilebilir. Nitekim Türk Ticaret Kanunu’nda anonim şirket üzerinde bu şekilde değişiklik yaratabilecek olan “önemli miktarda şirket varlığının toptan satışı” genel kurulun devredilemez görev ve yetkileri arasında düzenlenmiştir (TTK md.408/2-f ve md.538/2). Bu bağlamda Türk Ticaret Kanunu’nun 408/2-f hükmü kapsamında anonim şirketin önemli miktarda varlığının satışı anlamına gelen ticari işletmesinin devrinde genel kurulun onayının alınması zorunludur.

Ayrıca belirtmek gerekir ki, temsil yetkisi ilke olarak temsil olunan şeyin varlığına bağlı olduğundan yönetim kurulu şirketin sona ermesine neden olan ticari işletme devrini gerçekleştiremez.²⁰

II. Anonim Şirketlerin Önemli Miktarda Şirket Varlığının Toptan Satışı Kapsamına Giren Ticari İşletmelerinin Devri

Anonim şirketlerin kurumsal, hukukî veya ekonomik açıdan yapısı, düzeni veya faaliyetlerinde ciddi değişiklikler yaratan veya yaratabilecek olan işlemler, şirketin “önemli işleri”²¹ arasında kabul edilir.²² Olağan-olağanüstü iş ayrımı bulunmayan anonim şirketlerde söz konusu önemli işler,²³ çeşitli nedenlerle zayıf konumda bulunan ve bu işlerden etkilenen taraf veya ilgililerin korunmasını gerektiren işlemlerdir.²⁴ Bu nedenle bu nitelikte işlemlerin gerçekleştirilmesi anonim şirketin yönetim ve temsiline ilişkin genel düzenden ayrı özel yetki ve usule tabi kılınmıştır.

Bu kapsamda anonim şirketlerde önemli miktarda şirket varlığının toptan satışı,²⁵ yabancı hukuk sistemlerinde olduğu gibi²⁶ Türk hukuk sisteminde de bu işlemlerin pay sahiplerine yansıması dikkate alınarak yönetim kurulunun tek başına karar veremeyeceği işlemlerden kabul edilmiş ve genel kurulun devredilemez görev ve yetkileri arasında sayılmıştır (TTK md.408/2-f).²⁷

Böylece esasen taraflarından birinin anonim şirket, konusunun ise şirket malvarlığına dâhil unsurların olduğu bir borçlar hukuku sözleşmesi niteliğinde olan bir işlem önemli miktar ölçütüne bağlı olarak şirket açısından taşıdığı önem dolayısıyla borçlar hukuku ve şirketler hukuku bakımından özellik göstermektedir. Zira söz konusu işlemler önemli miktar ölçütüne bağlı olarak anonim şirketin malvarlığı üzerinde gerçekleşecek olması nedeniyle kanuni şarta bağlanmış ve anonim şirketin yönetim ve temsiline ilişkin genel düzenden ayrı iş ve işlemler bütünü şeklinde özel usule tabi kılınmıştır.²⁸