Toplu İş Sözleşmesinden Teşmil Yoluyla Yararlanma

Utilization From Collective Labor Agreement by Extension

Melis KUTLU

Çalışmamızın konusunu, “teşmil” müessesesi oluşturmaktadır. Toplu iş sözleşmesinden yararlanma bakımından esas olan, taraf sendikaya üye olmaktır. Buna karşılık, taraf sendikaya üye olmayanlara da birtakım yollarla toplu iş sözleşmesinden yararlanma hakkı tanınmıştır. Bu yollardan birini de, toplu iş sözleşmesinin teşmili teşkil etmektedir. Teşmil kavramsal olarak, yayma, içine alma, kapsatma anlamlarına karşılık gelmektedir. İş Hukuku bakımından ise teşmil, yürürlükte bulunan bir toplu iş sözleşmesinin yer ve kişi olarak uygulama alanının, Cumhurbaşkanının kararıyla sözleşme dışında kalan aynı işkolundaki işyerlerinde çalışan işçileri de kapsayacak şekilde genişletilmesini ifade etmektedir. Bununla beraber teşmil kararı, idari bir işlem olması sebebiyle geriye yürümez niteliğe sahiptir. Teşmil müessesesi ile birlikte toplu iş sözleşmesinden yararlanmayan işçi sayısının azaltılması ve haksız rekabetin önlenmesi amaçlanmaktadır. Buna karşılık, doktrinde teşmil müessesesi, uygulamadaki başarısız teşmil girişimleri göz önüne alınarak “ölü doğmuş bir düzenleme” olarak nitelendirilmiştir. Çalışmamızda, doktrinde Anayasaya aykırı olması sebebiyle eleştiri konusu olan teşmil müessesi, tüm yönleriyle ele alınmıştır.

İş Hukuku, Toplu İş Sözleşmesi, Teşmil, Sendikalar, İşçi Sendikaları, Taraf Sendika, Grev.

The subject of the our article is about the institution of “extension”. In terms of utilization from the Collective Labor Agreement, the essential rule is having a certified union membership. On the other hand, non-party trade union members are also entitled to utilize from collective labor agreement in several methods. Extension placed among one of these methods. Conceptually, the extension corresponds to the meaning of distribution, inclusion and involving. According to the Labor Law, extension implies the scope of application of a collective labor agreement as a person and place shall be extended to the workers who works in the same business field with the decision of the President. Due to its administrative process feature, the extension decision tends to be as well as a non-retroactive process. With the institution of extension, it is aimed to reduce the number of workers who do not utilize from collective labor agreement. Also it prevents an unfair competition. On the other hand, according to the doctrine, the institution of the utilization has been described as an “invalid regulation” considering the unsuccessful extension attempts in practice. In our article, the institution of the extension, which is subject to various criticisms because of its’ adverseness to the Constitution, has been handled in all aspects.

Labour Law, Collective Labor Agreement, Extension, Unions, Labor Unions, Certified Union, Strike.

Giriş

İşçi sendikası ile işveren ya da işveren sendikası arasında tarafların iradesini ortaya koyan sözleşmeyi ifade eden toplu iş sözleşmesi, Toplu İş Hukukunun en önemli araçlarından biridir. Zira toplu iş sözleşmesi, tarafların karşılıklı hak ve borçları ile beraber, sözleşmenin uygulanmasını, denetimini ve uyuşmazlıkların çözümü için başvurulacak yolları düzenleyen hükümleri de kapsamaktadır. Toplu iş sözleşmesinden yararlanma bakımından esas olan, taraf sendikaya üyeliktir. Buna karşılık, taraf sendikaya üye olmayanlara da birtakım yollarla toplu iş sözleşmesinden yararlanma olanağı sunulmuştur. Bu yollar ise dayanışma aidatı ödemek, sendikanın yazılı muvafakatini almak ve toplu iş sözleşmesinin teşmili şeklindedir.

Kavramsal olarak yaymayı, kapsatmayı ifade eden teşmil, İş Hukuku bakımından, yürürlükte bulunan bir toplu iş sözleşmesinin yer ve kişi olarak uygulama alanının, Cumhurbaşkanının kararıyla sözleşme dışında kalan aynı işkolundaki işyerlerinde çalışan işçileri de kapsayacak şekilde genişletilmesini ifade etmektedir. Çalışmamızın konusu ve toplu iş sözleşmesinden yararlanma yollarından birisini teşkil eden teşmil müessesesi, doktrinde çeşitli tartışmalara sebebiyet vermiştir. Zira teşmil müessesesinin yararları olduğu kadar zararları da olduğu görülmektedir. Teşmilin hangi yönünün ağır bastığının anlaşılabilmesi amacıyla, çalışmamızda teşmil müessesi detaylı bir şekilde incelenmeye çalışılmıştır.

I. Toplu İş Sözleşmesi

Türk Hukukunda toplu iş sözleşmesi, ilk ve genel olarak “umumi mukavele”¹ ismiyle 818 sayılı Borçlar Kanunu’nun² 316. ve 317. madde hükümleri ile 1926 yılında mevzuata girmiştir.³ Ancak, bu dönemde sendikacılığın gelişmemiş olması ve özellikle de grevin ve lokavtın yasaklanmakla beraber suç sayılmış bulunması gibi hukuki nedenlerden dolayı 818 sayılı Borçlar Kanunu’nda yer alan toplu iş sözleşmesine ilişkin hükümler uygulamaya yansıyamamıştır.⁴