Arama yapmak için lütfen yukarıdaki kutulardan birine aramak istediğiniz terimi girin.

Ölüme Bağlı Tasarruflarda Kazanılmış Hak Kavramı Özelinde Somut Olay İncelemesi: Atatürk’ün Vasiyeti ve Bugünkü Hukuki Durumu

Research of a Particular Case Within the Concept of Acquired Rights in Testamentary Dispositions: Atatürk’s Testament and its Legal Status Today

Kudret GÜVEN

Bir kimse sağlığında özgür iradesiyle hazırladığı ölüme bağlı tasarruflarda malvarlığına dahil aktif değerlerin kendi belirlediği kişilere ölümden sonra nasıl dağıtılacağına ilişkin esasları düzenleme yetkisine sahiptir. Bu onun sahip olduğu mülkiyet hakkında saklı tasarruf yetkisinin doğal sonucudur. Ölüme bağlı tasarruflar düzenlendiği tarihte yürürlükte olan kanun hükümlerine tabi olur. Miras hakkının kazanılmasından sonra çıkan bir kanunun daha önce edinilen bir hakka uygulanmasının mümkün olmaması, bu kazanılmış hak kavramı ile ifade olunur. “Aydınlanma” döneminde ortaya çıkan ve insan aklının ortak ürünü olan bu kavram, hukuka uygun olarak edinilmiş bir hakkın daha sonra yürürlüğe sokulacak bir düzenleme ile ortadan kaldırılmaması amacına hizmet eder. Bu amacın sağlanması kesin hüküm, yargılamanın yenilenmesi sebeplerini istisnai sebeplere bağlanması gibi usul hukukuna ilişkin kavramlarla sağlanmaktadır. “Kazanılmış hak” kavramı Miras Hukukunda da önemli bir uygulama alanı ve işleve sahiptir. Bu nedenle kanun gereği veya ölüme bağlı bir tasarrufla kazanılan miras hakkının, hukuka aykırılık sebepleri bulunmadıkça ve hak düşürücü süre gibi usul hukuku hükümleri elvermedikçe iptali ve tenkisi sözkonusu olamaz. Atatürk’ün 5.9.1938 tarihli vasiyetnamesi ile CHP’ye mülkellefiyetli mal bırakma esasları (TMK md.517) çerçevesinde bıraktığı T. İş Bankası hisse senetleri de bu olguya örnek teşkil etmektedir. Nitekim daha önce bu senetlerinde içinde bulunduğu CHP malvarlığının müsaderesine dair 6195 sayılı Kanun ile siyasi partilerin Feshine dair 2533 sayılı Kanun uyarınca Hazine’ye devir işlemine konu yapılan bu senetlerin hak sahibi CHP’ye iadesi yargı yoluyla sağlanmıştır. Bundan sonra bu konuda yasama veya yürütme yoluyla yapılacak herhangi bir müdahale de aynı sonuçla karşılaşacaktır. Bu makale, tıpkı koruyucu hekimlikte olduğu gibi bir hukukçu sorumluluğuyla, önceden tedbir almak amacıyla hazırlanmıştır. Daha sonra bu konuda ortaya çıkabilecek herhangi bir hukuki problemde ilmi görüş oluşturmak tek dileğimdir. Görüşlerimin bu şekilde değerlendirilmesi ve algılanması ile amaç sağlanmış olacaktır.

Kazanılmış Hak, Atatürk’ün Vasiyeti, CHP Hisse Senetleri.

A person having right to act testamentary disposition with his own free will when he is alive, may decide the principles of succession of the active values of his property after his death. This right is the natural result of capacity of dispose which belongs to ownership. To the testamentary dispositions, the legal regulations which are current at the date of enactment, are to be applied. The concept of “acquired riht” is defined as the prohibition of the application of the new law to the right acquired up to the previous one. This concept, as being the commen production of human reason developed in “Enlightment” serve he goal of irrevocability of a rights owned within the articles of the previous code. The ensurance of this goal is realised by some procedural concepts such as decree absolute and accepting rejudgement only in case of exceptional grounds. The concept of “acquired right” has an important application area and function in Law of Succession. That is why an acquired successin rights either by the rule of law or by testamentary dispositions can not be annuled or made subject to action of reduction if the disposion is not contrary to law and procedural regulations do not permitt, such as final term. Atatürk’s will having date of 5th Sept. 1938 and disposing the İş Bank’s share certificates to CHP according to the articles about charged specific bequest (CC. Art.717) is one of the examples of those concept. Previously the legal results of code of number 6195 about the confiscation of CHP’s property rights including those shares and the Code of number 2533 about the proscribtion of political parties, have been abolished by court decisions. For his reason, a new legislative or administrative intervention of this kind which may be made in the future is close for those shares. This article, prepared with jurist sence of responsability, is aiming to take precautions before a legal problem comes out, just like a protective therapeutics. My only desire is that it will be a theorical decision to be used in legal disputes. This goal will be realised if my opinions are estimated and understood in this concept.

Acquired Rihts, Atatürk’s Testament, CHP Share Certificates.

I. Giriş

Kazanılmış hak (müktesep hak-acquired rights-erworbenes Recht-droit acquise) belirli bir zamanda yürürlükte olan bir hukuk kuralına uygun olarak belirli bir kişi lehine doğmuş olan ve daha sonra bu hukuk kuralı yürürlükten kalkmış veya değişmiş olsa bile hukuk düzeni tarafından korunması gereken haktır.1 Bu konuda verilen tanımlardan birisi de kazanılmış hakkı, eski kanun zamanında elde edilmiş hakların yeni kanun zamanında sürmesi2 şeklinde ifade eder. Anayasa Mahkemesi kararları3 ile de kabul edilen kazanılmış hak kavramı daha sonra çıkan bir hukuk kuralının eski kural yürürlükte iken kazanılmış bir hakkı tıpkı kendi döneminde kazanılmış gibi sayması olarak tanımlamaktadır.4

Bu ve benzer tanımlarla açıklanmakla beraber kazanılmış hak hukukun en tartışmalı alanlarından biri olma özelliğini halen taşımaktadır. Bu tartışma hukukun belli dallarında daha yoğun yaşanmakta ve daha da ötesi kazanılmış hakların reddi seviyesinde sürdürülürken,5 diğer bazı dallarda istikrar kazanmış bir anlayışla daha fazla kabul görmekte, hatta hukuk güvenliği açısından sine qua non bir kural olarak değerlendirilmektedir. Bu arada kazanılmış hak kavramını istisnalarıyla kabul eden bir görüşün bulunduğu da gözden uzak tutulmamaktadır.6

Konu Miras Hukuku açısından incelendiğinde; ister kanuni mirasçılık (TMK md.495-501) isterse akdi mirasçılık (TMK md.531, 545) yoluyla olsun edinilmiş bir miras hakkının kazanılmış hak kavramı kapsamında hukuken korunan bir hak olduğu konusunda tereddüt bulunmamaktadır. Öyle ki eski kanun döneminde kazanılmış miras hakkının yeni kanun döneminde de sürmesi olgusu, çoğu zaman kazanılmış haklara örnek olarak verilmektedir.7 Miras hukukunda kazanılmış hak kavramı görünürde yalın bir anlam ve uygulama olanağına sahip ise de zaman içinde bu kavramda saklı hukuki güvenirlik duygusuna müdahale niteliği taşıyan bazı çekişmelerin ortaya çıkığı görüldüğünden konu hala güncel ve incelemeye değer görülmektedir. Bu çalışmada kazanılmış hak kavramının hukuk alanındaki önemi, hedeflediği nihai amaç ve bu amaçların hukuki dayanağını oluşturan vazgeçilmezlik esası bir kez daha vurgulanacaktır. Bu amacı sağlayan hukuki yollar makale ölçüsünü aşmayacak şekilde incelenecek, daha önce çıkan bazı somut çekişmelerde başvurulan çözüm yollarıyla da desteklenmek suretiyle bundan sonra çıkması muhtemel hukuki problemlerde ilmi içtihat oluşturulmaya çalışılacaktır.