‘Creative Commons’ (Yaratıcılığı Teşvik Eden) Lisansların Hukuki Durumu
İlhami GÜNEŞ
Eserlerin, geleneksel yollarla ve yöntemlerle dağıtımı veya daha popüler olan dijital yolla dağıtımı, yayımı ve kamuya sunumu konusu ve hukuki alt yapı konusunda son derece hızlı gelişmelerle karşı karşıyayız. Günümüzde üretim süreçleri ve piyasalar küreselleşti; sermaye, mallar ve hizmetler sınırları aşıyor. Fikir ürünü eserler, buluşlar, yenilikçi uygulamalar, resimler ve haberler, fikirler dünya çapında dolaşıma giriyor. İşte bu eser likiditesi ortamında eser sahibine haklarını yönetme konusunda yeni bazı olanaklar da doğmakta. Türkçeye yaratıcılığı teşvik edici lisans olarak çevirisi yapılabilecek olan ve CC kodu ile bilinen “creative commons” 10 yıldır eser sahiplerinin ve kullanıcıların hizmetindedir.
Telif Hakkı, Creative Commons, Açık Lisans, Adil ve Serbest Yararlanma.
I. TELİF HAKKI KORUMASI VEYA SINIRLAMA SORUNSALI
Bir yandan, telif hakkı konusu ürünlerin büyük bir bölümü, taşıyıcı materyal üzerinde “her hakkı mahfuzdur” ibaresi ile umuma arz edilirken, bir yandan da bu tür ürünleri ve değerleri belli koşullar altında paylaşmak isteyenler bulunuyor. Yani, münhasır (tekelci) koruma talepçilerine karşı, makul ve serbestiden yana bir telif anlayışını savunanlar var.
Telif haklarına yönelik ciddi eleştiriler de var; Proudhon, Lois Blanc gibi düşünürler, yazarın eser üzerinde mali bir hak sahibi olmasını kabul etmez, eserin ticari anlamda değerlendirilmesi ve metalaştırılmasını küçümserler; eserin yayımlanması ile artık kamu malı haline geleceğini savunurlardı. Eser sahibinin eseri üzerinden pazar şartlarında ortaya çıkacak bir gelir elde etmesini değil; kamunun ona takdir edeceği bir bedelle yetinmesini önerirlerdi. Bir çeşit kamulaştırmadan söz edilmekteydi1. Bu konudaki felsefi tartışmanın derin olduğu bir gerçek.
Eser sahibinin hususiyetini taşıyan, Yasada kategorize edilmiş 4 gruptan birine giren fikir veya sanat ürünüdür. Eser sahibinin eser bazında mali ve manevi hakları bulunmaktadır.
