Anayasası Yazılı Olmayan Ülkelerde Yasaların Üstün Normlara Uygunluğunun Yargısal Denetimi
Judicial Review of the Conformity of Legislation to Higher Norms in Countries With Uncodified Constitutions
Serdar ÜNVER
Yasaların hukuka uygunluğunun yargısal denetimi yalnızca Kıta Avrupası anayasa hukuku yazınında değil common law ülkelerinde de önemli bir tartışma konusu olmuştur. Bu çalışmada Birleşik Krallık ve İsrail örnekleri çerçevesinde common law hukuk anlayışı kapsamında yasaların hukuka uygunluğunun yargısal denetimi ele alınmaktadır. Common law geleneğinde anayasa; esasen yazılı olmayan temel yapılardan ve ilkelerden oluşmakta ve common law bir kadim ilkeler bütünü olarak görülmektedir. Common law yargıçları yasaların yorumlanması konusunda Ortaçağ’a uzanan bir deneyime sahiptir, bu deneyim yasaların yorumlanmasını uygunluk denetimine dönüştürmenin potansiyelini de barındırmaktadır. Diğer yasalardan üstün, katı bir anayasaya sahip olmayan Birleşik Krallık, yargı geleneği sayesinde yasaların hukuka uygunluğunun yargısal denetiminin en erken ortaya atıldığı ve hatta uygulandığı yerlerden biri olmuştur ancak tarihsel gelişimi ve Parlamentonun üstünlüğü ilkesi nedeniyle bu denetim Amerika Birleşik Devletleri’ndeki gibi bir sistemin ortaya çıkmasını sağlayamamıştır. Hukuk sistemi büyük ölçüde common law sistemine dayanan İsrail’de de derin ayrılıklardan dolayı anayasa yapılamamış bunun yerine zaman içinde Anayasa’yı oluşturması amaçlanan bir dizi Temel Yasa’nın kabul edilmesi yoluna gidilmiştir. Parlamentonun üstünlüğünün halen kabul gördüğü İsrail’de Yüksek Mahkeme, çeşitli kararlarında insan onuru kavramını anayasaya uygunluk denetiminin önünü açabilecek bir araç olarak kullanmıştır. Güncel gelişmeler yazılı bir anayasaya sahip olmayan common law ülkelerinde de üstün hukuk normlarına uygunluk denetiminin hayata geçirilmesinin olanaklı olduğunu göstermektedir.
Yargısal Denetim, Edward Coke, Common Law Anayasacılığı, Dr. Bonham Davası, Yazılı Olmayan Anayasa.
Similar to the legal literature in the Continental Europe, judicial review of legislation’s conformity with “the law” had been an important issue for common law. This paper examines the judicial review of legislation in the common law understanding, based on the examples of United King Kingdom and Israel. Within the tradition of common law, the constitution is mainly composed of uncodified foundational institutions and principles and the common law is considered as a body of immemorial principles. Common law judges have an experience of legal interpretation of legislation which can be traced back to the medieval ages; this experience also contains the potential of transforming the interpretation of laws into judicial review of legislation. With the help of its judicial tradition, The United Kingdom had been one of the firs places in which the idea of judicial review of legislation was born and even practised although the country does not have a, rigid constitution which is situated above other laws. However, the historical development of the country and the principle of the Supremacy of the Parliament prevented the birth of a judicial review system similar to the one in the United States. In Israel, where the legal system is mostly based on the common law, a constitution could not be adopted due to deep conflicts. Instead of a codified constitution, basic laws which are planned to be unified as a constitution in the future, were adopted by the Knesset. While supremacy of the parliament is still a respected principle in Israel, the Supreme Court had been using the concept of human dignity as a means for enabling the constitutional judicial review. Recent developments show us the possibility of adoption of judicial review of the conformity of legislation to higher norms in countries with uncodified constitutions.
Judicial Review, Edward Coke, Common law constitutionalism, Dr. Bonham’s Case, Uncodified Constitution.
1. Giriş
Türk anayasa hukuku yazınında, yasaların hukuka uygunluğunun, daha doğrusu daha üstün bir norma uygunluğunun yargısal denetimi için yazılı, katı bir anayasanın varlığının ön şart olduğu hususunda genel bir kanı bulunmaktadır. Oysa, günümüzde şekli anlamda yazılı bir anayasaya sahip olmayan ülkelerde de yüksek mahkemelerin yasaların hukuka uygunluğunu denetleme görevini üstlendiklerini görmekteyiz. Bu çalışmada şekli anlamda yazılı anayasaya sahip olmayan Birleşik Krallık ve İsrail’de yüksek mahkemelerin, yasaların hukuka uygunluklarının denetlenmesinde üstlendikleri roller incelenecektir.
Genel olarak, yasaların anayasaya uygunluğu denetimi ya siyasal denetim ya da yargısal denetim şeklinde gerçekleşmektedir. Yargı organları tarafından gerçekleştirilen denetimde de iki temel sistem bulunmaktadır. Bunlardan ilki, özellikle anayasa yargısı organı olarak kurulmamış, davaya bakmakta olan mahkemenin somut olaya uygulanması gereken kuralı anayasaya uygunluk açısından değerlendirip, anayasaya aykırı bulduğu kuralları ihmal etmesi şeklinde gerçekleşmektedir. İkinci yöntem ise anayasaya uygunluk denetimi yapmak üzere özel olarak kurulmuş yargı organlarının bu denetimi yapmasıdır. Bazı hukuk sistemlerinde, yasaları denetlemek üzere özel bir mahkeme kurulması yoluna gidilmemekle birlikte, bu görevin mevcut yüksek yargı organlarına verildiği görülmektedir; bu çalışmada incelenen her iki örnekte de yasaların denetlenmesi işlevinin bu türden yargı organlarınca yerine getirildiği görülmektedir.
Anayasaya uygunluk denetiminin ilk örnekleri olağan yargı organlarının yaptığı denetimler olarak karşımıza çıkmaktadır; daha sonraki dönemde bu iş için özellikle kurulmuş yargı organlarının ortaya çıktığı ve yaygınlaştığı görülmektedir. Olağan yargı organları tarafından yapılan denetimin ilk örnekleri Amerika Birleşik Devletleri'nde görüldüğünden bu sisteme Amerikan sistemi adı da verilmektedir. Bu çalışmada genel olarak common law anayasacılık anlayışında norm denetiminin gelişimi ve bu geleneğin zaman içinde birbirinden farklılaşan iki örneği olan Birleşik Krallık ve İsrail’deki uygulamaları incelenecektir.
