Tüketici Sözleşmelerindeki Ek Şartlar Meselesinde Haksız Şartlar ve Genel İşlem Şartları
Unfair Terms and Standardized Terms of Contracts About the Matter of Additional Provision in the Consumer Contracts
Fırat KORKMAZ
Tüketicilerin karşılaştıkları hukukî problemlere hukuk düzeni önem verip çözmeye çalışmaktadır. Tüketicilerin güncel problemlerinden birisi de yaptıkları sözleşmelerde karşılarına çıkan düzenleyen tarafından sözleşmelere koyulan birtakım ek nitelikteki şartlardır. Bu şartlar ile zayıf pozisyondaki tüketicinin daha da zor duruma sokulması ve düzenleyene karşı adalet hislerini rencide edecek şekilde savunmasız bırakılması tehlikesi vardır. Bunu gözeten kanun koyucu Tüketicinin Korunması Hakkındaki Kanununda haksız şart hukukî kurumunu ihdas etmiştir. Bu şartlar hakkında genel koruma sağlayan genel işlem şartları da 6098 sayılı Türk Borçlar Kanununda düzenlenmiştir. Makalede güncel bir tüketici sorunu olan bu şartlara karşı tüketicinin korunması hakkında haksız şart ve genel işlem şartları hukuki kurumlarının özellikleri mukayeseli olarak incelenecektir.
Haksız Şart, Genel İşlem Şartları, Tüketici, Sözleşme Şartı, Tüketici Sözleşmesi.
Jurisprudence place emphasis on legal problems and tries to solve them which faced by costumers. One of the current problems of costumers is additional provisions which have put into contracts by the elaborator of contract. With theese provisions there is a possibility of danger that the constumers weak position might change into a worse situation. By this way there is a danger of consumer become vulnerable and this would be opposite to conscience. Legislator take notice of that condition and created unfair term legal notion in the code on the protection of consurmers. Standardized terms of contract legal notion about theese provisions has regulated in Turkish Code of Obligation. The properties of standardized terms of contract and unfair terms legal regulations will be examined in this article by a comparison way to solve consumers current additional provision problem.
Unfair Terms, Standart Terms, Consumer, Provision of Contracts, Consumer Contracts.
Giriş
Tüketicilerin korunması açısından son yıllarda birçok hukuki gelişme olmaktadır. Tüketicinin korunması hakkında 2013 yılında çıkartılan 6502 sayılı Tüketicinin Korunması Hakkındaki Kanun bunun en önemlilerindendir. Benzer şekilde tüketiciyi de ilgilendirebilecek birçok düzenlemelere 2012 yılında çıkartılan 6098 sayılı Türk Borçlar Kanunu’nda da yer verilmiştir. Bu bağlamda iki Kanununda da tüketicilerin özellikle son çeyrek yüzyıldır karşılaştıkları genel problem olan tip sözleşmelerdeki genel şartlara ilişkin hükümler bulunmaktadır.
Sözleşmelere düzenleyen tarafından eklenen bu çeşit şartlar tüketici aleyhine oldukça ciddi dengesizliklere yol açabilmektedir. Sözleşme özgürlüğü ilkesine ve sonuçları itibarıyla da hakkaniyete aykırı sonuçlar doğurabilen bu genel şartlar hakkında kanuni düzenlemelerin yapılması güncel bir ihtiyaç olarak bulunmaktaydı. Bu bağlamda kanuni düzenlemelerde bu ihtiyaç göz ardı edilmemiş haksız şart ve genel işlem şartları hukuki müesseseleri ihdas edilmiş, bu hukuki düzenlemelerle güncel olan birçok problemi ortadan kaldırmaya yönelik hükümler getirilmiştir. Şu an ki düzenlemeler toplumdaki genel ihtiyacı karşılamaya yönelik ve uygulamada karşılaşılabilecek birçok duruma cevap verir mahiyette olsa da güçlü şirketlerin tüketiciyle çok yoğun olarak sözleşme yapması bu bağlamda yeni sözleşme tiplerinin ortaya çıkması ve tüketiciyi bu tarz şartlarla sürekli muhatap eden değişen hayat koşulları sebepleriyle henüz öngörülmemiş farklı durumlar da ortaya çıkabilmektedir. Bu itibarla haksız şartlar ve genel işlem şartları güncel bir tüketici sorunu olarak karşımıza çıkmaktadır.
I. Tüketicinin Korunmasında Genel İşlem Şartları ve Haksız Şart Kavramları
Tüketicinin korunması açısından piyasada kendisine sunulan mal ve hizmetin nitelikleri yönüyle tüketiciye korunma sağlanması tüketicinin korunmasında ilk ve en önemli unsurdur. Tüketicinin korunmasında tek taraflı olarak hazırlanmış sözleşmelerdeki ek şartlarda ayrıca bir önem arz etmektedir1. Zira tüketicinin; mal ve hizmetleri edinme şartlarının kararlaştırıldığı, tarafları borç altına sokan sözleşme metinlerine karşı da korunması gerekmektedir. Sözleşmeler hukukunda emredici hükümlerin azlığı sebebiyle tarafların sözleşme metnine dahil ettiği unsurların büyük ölçüde geçerli olması, sözleşmeden beklenen taraflar arasındaki hak ve yükümlülük dengesinin bozulmasına ve yasalardaki tüketiciyi koruyan yedek hukuk kurallarının etkisiz hale getirilmesine yol açabilmektedir2.
