Arama yapmak için lütfen yukarıdaki kutulardan birine aramak istediğiniz terimi girin.

Roma Usul Hukukunda Sistem Dışı Yargılamanın Özellikleri ve Günümüz Usul Hukuku ile Benzerlikleri

Properties of Cognitio Extra Ordinem and It’s Similarities
Between Contemporary Procedural Law

Fırat KORKMAZ

Roma Hukukunda M.S. 342 yılında formula usulü terkedilerek tamamen sistem dışı yargılamaya geçilmiştir. Önceki yargılama sistemleri pek benzemese de sistem dışı yargılama usulü bugün Hukuk Muhakemeleri Kanununda kabul edilen yargılama usulüne oldukça benzemektedir. Makalede sistem dışı yargılamanın genel özellikleri ve günümüz usul hukukuyla benzerlikleri incelenmiştir.

Legis Actio, Cognitio Extra Ordinem, Formula Usulü, Roma Usul Hukuku, Sistem Dışı Yargılama, Roma Hukukunda Deliller.

In the year AD 342 the formula judgment procedure completely abandoned and cognitio extra ordinem accepted. Although the previous judical systems are not really similar, cognitio extra ordinem is quite similar to the judgment procedure which adopted in Hukuk Muhakemeleri Kanunu. In this article the general features of the, cognitio extra ordinem and its similarities with contemporary procedural law will be examined.

Legis Actio, Cognitio Extra Ordinem, Formula Procudure, Roma Judgment Procudure, Proofs in Roman Law.

Giriş

Roma Hukuku yüzyıllar süren gelişim ve değişim evrelerinden geçmiş bir hukuk sistemidir. Roma Hukukundaki bu değişim ve gelişimlerin bir anda olmadığı oldukça yavaş fakat istikrarlı bir seyir izlediği görülmektedir. Roma Usul Hukuku’nun da bu değişimin bir parçası olarak farklı evrelerden geçtiği görülmektedir. Legis Actio’lar yargılama usulüyle başlayan Roma Usul Hukuku zamanla yerini formula usulüne o da daha sonra yerini Sistem Dışı Yargılama usulüne bırakmıştır.

Roma Hukukundaki değişimlerin genel sebeplerinin hukuki, tarihi, siyasi ve sosyolojik etkenler olduğu görülmektedir. Özel Mahkemeler Sisteminde legis actio’lardan formula usulüne geçişte hukuki ve sosyolojik etkenler temel sebep olarak gösterilebilir. Sistem Dışı Yargılamanın ortaya çıkmasında ise hukuki nedenlerle beraber siyasi etkenlerin etkisinin de büyük olduğu görülmektedir. Zira bu sistemin çıkışı Cumhuriyet Döneminden sonra İlk İmparatorluk Dönemine geçiş zamanlarında olup princeps’lerin otoritelerini güçlendirip yargıda da etkin olmalarını temin etmek için bu usulü destekledikleri görülmektedir. Bu durum sistem dışı yargılamanın hızlı bir şekilde güç kazanmasına, devlet tarafından destek bulmasına ve bu usul sisteminin devletin resmi usul sistemi olarak benimsenmesine yol açmıştır.

Özel Mahkemeler Sisteminin günümüz usul hukukuyla bağlantılarının oldukça zayıf olduğu hatta hukuki bağlantı ve benzerlik kurmanın oldukça güç olduğu söylenebilir. Sistem Dışı Yargılama ile değişen Roma Usul Hukukunun ciddi oranda günümüz usul hukuku sistemlerine doğru bir değişim gösterdiği görülmektedir. Özellikle bu yeni yargılama usulünün tek aşamada ve devletin resmi mahkemelerinde görülmesi ayrıca günümüz usul kurallarına ve kaidelerine uygunluk gösteren bir tarzda cereyan etmesi; sistem dışı yargılamanın günümüz Kıta Avrupası Usul Hukukunun bir derece kaynağını teşkil ettiğini göstermektedir.