Amerikalılararası İnsan Hakları Mahkemesinin Tarihi Gelişim Süreci, Genel Teşkilât Yapısı ve Yargılama Usûl Esasları

Historical Development Process of the Inter-American Court of Human Rights, General Organizational Structure and Judiciary Principles

Aslıhan NESLİ

Amerikalılararası İnsan Hakları Mahkemesi, insan haklarının bölgesel düzeyde korunması amacıyla kurulmuştur. Mahkeme, Amerikan İnsan Hakları Sözleşmesi’nin uygulanması ve yorumlanmasına ilişkin ortaya çıkan uyuşmazlıklarda yargı yetkisini kullanmaktadır.1979 yılında faaliyete geçen Mahkeme, insan haklarının geliştirilmesi ve korunması hususunda, Amerikan Devletleri Örgütü’ne bağlı Amerikalılararası İnsan Hakları Komisyonu ile birlikte hareket etmektedir.Çalışmamızda Amerikalılararası İnsan Hakları Mahkemesi’nin tarihî gelişim süreci, Mahkeme’ye üye hâkimlerin nitelikleri, seçimi, sorumlulukları, Mahkeme’nin yapısı ve yargılama usûlü incelenmektedir.

Amerikalılararası İnsan Hakları Mahkemesi, İnsan Hakları Hukuku, Latin Amerika, Yargılama Usûlü.

Inter-American Court of Human Rights is established to protect human rights at the regional level. The Court uses jurisdiction in disputes arising from the application and interpretation of the American Convention on Human Rights.The Court, came into operation in 1979, acts in concert with the Inter-American Commission on Human Rights affiliated with the Organization of American States on development and protecting the human rights.In our study, the historical development process of the Inter-American Court of Human Rights, the qualifications, elections, responsibilities of the Court members the structure of the Court and the judicial process are examined.

Inter-American Court of Human Rights, Human Rights Law, Latin America, Jurisdiction.

Giriş

İnsan hakları hukuku, günümüzde gelişimini sürdüren, bireylerin temel haklarının ve özgürlüklerinin hukukî bir zeminde korunmasını amaç edinen bir alandır. Birey ile devlet arasında yaşanan temel haklara ve özgürlüklere ilişkin hak ihlâllerinde, uluslararası alanda faaliyet gösteren insan hakları mahkemelerinin varlığı önem taşımaktadır.

Çalışmamızın konusunu oluşturan ve 1979 yılında faaliyete geçen Amerikalılararası İnsan Hakları Mahkemesi, insan haklarının geliştirilmesi ve korunması hususunda, Amerikan Devletleri Örgütüne bağlı Amerikalılararası İnsan Hakları Komisyonu ile birlikte hareket etmektedir. Amerikalılararası insan hakları sistemi açısından 3 farklı seviye söz konusudur. Bunlar; Amerikan Devletleri Örgütüne üye devlet vatandaşları açısından Amerikalılararası İnsan Hakları Komisyonu eliyle Amerikan İnsan Hak ve Ödevleri Bildirisinden ve Örgüt Şartından kaynaklanan haklara ilişkin olan koruma; Amerikalılararası İnsan Hakları Sözleşmesine taraf olup da Amerikalılararası İnsan Hakları Mahkemesinin yetkisini kabul etmeyen devletlere sağlanan koruma ve hem Sözleşmeye taraf olan hem Mahkemenin yetkisini kabul eden devletlere sağlanan korumadır.

Çalışmada, Amerikalılararası İnsan Hakları Mahkemesinin genel teşkilât yapısı ile yargılama ve usul esasları inceleme konusu yapılmaktadır. Bununla birlikte konunun daha iyi anlaşılabilmesi amacıyla Mahkemenin ortaya çıkış süreci de ele alınmıştır. Latin Amerika’da insan hakları mahkemesinin hangi sosyolojik şartlar altında ortaya çıktığı bilgisi, sömürgecilikten bağımsızlığa giden süreçte bir insan hakları mahkemesine neden ihtiyaç duyulduğunun cevabına ulaşmak bakımından önem taşımaktadır.