Arama yapmak için lütfen yukarıdaki kutulardan birine aramak istediğiniz terimi girin.

Avrupa İnsan Hakları Mahkemesinin
 Mülkiyet Hakkı Yorumu

The European Human Rights Court’s Interpretation of Property Rights

Ozan Muzaffer KÖSTÜ

Klasik anlamda birinci kuşak insan haklarından olmasına karşın Avrupa Konseyi üyesi devletlerin bazı çekinceleri nedeniyle Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesinin ilk halinde yer almayan mülkiyet hakkı, kısa bir süre sonra Sözleşmeye Ek 1 numaralı Protokolün kabul edilmesiyle Sözleşmenin ve Avrupa İnsan Hakları Mahkemesinin koruması altına alınmıştır. Mahkeme ise sürekli olarak geliştirdiği içtihatlarıyla mülkiyet hakkına ilişkin dinamik bir yorum getirmiştir. Bu çalışmamızda AİHM’nin hangi tür malvarlıklarını devletlerin müdahalelerine karşı koruma altına aldığı, anılan malvarlıklarına yapılan devlet müdahalelerin Sözleşmeye uygunluğunun kanunilik, meşru amaç ve adil denge gibi kriterler altında hangi surette değerlendirildiği ve Devletlerin mülkiyet hakkına ilişkin pozitif yükümlülüklerinin içeriği incelenmiştir. Bu kapsamda çok sayıda AİHM kararına yer verilmiş, benzer konudaki kararların birbirleriyle karşılaştırılması yapılmıştır.

Mülkiyet Hakkı, Mülk, Meşru Beklenti, Adil Denge, Pozitif Yükümlülükler.

Despite being one of the first-generation human rights in the classic sense and was not set out in the Convention initially due to the reservations of the member states of the Council of Europe, the property right was put under the protection of the Convention and of the European Court of Human Rights by the adoption of the Protocol No. 1 to the Convention. The Court has also made a dynamic interpretation to the right of property through its case-law which are continuously being developed. In this study, it is examined which type of assets are protected by ECtHR against the interventions of the States and how States’ interventions to the assets are assessed in conformity with the Convention in terms of the criteria such as legality, legitimate purpose and fair balance; and the content of the positive obligations on States for the protection of property rights. In this context, a large number of ECtHR’s judgments are involved and the judgments on similar issues are compared.

Right to Property, Property, Legitimate Expectation, Fair Balance, Positive Obligations.

I. Giriş

Temel haklardan ve özgürlüklerden biri olan “mülkiyet hakkı” birçok ulusal anayasada ve uluslararası sözleşmede düzenlenmiş ise de Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesinin ilk metninde yer almamıştır.

Buna karşın 1952 yılında Paris’te imzalanan Sözleşmeye Ek 1 numaralı Protokolün 1954 yılında yürürlüğe girmesiyle, mülkiyet hakkı da sözleşmede kendine yer bulmuştur. Türkiye Cumhuriyeti de 1954 yılında çıkardığı kanunla, anılan Protokolü iç hukukuna yansıtmıştır.

Mülkiyet hakkı Sözleşmeye Ek 1 numaralı Protokolün 1’inci maddesinde aşağıdaki şekilde düzenlenmiştir:

“Her gerçek ve tüzel kişinin, mal ve mülk dokunulmazlığına saygı gösterilmesini isteme hakkı vardır. Herhangi bir kimse, ancak kamu yararı sebebiyle ve yasada öngörülen koşullara ve uluslararası hukukun genel ilkelerine uygun olarak mal ve mülkünden yoksun bırakılabilir.

Yukarıdaki hükümler, devletlerin, mülkiyetin, kamu yararına uygun olarak kullanılması düzenlemek veya vergilerin ya da başka katkıların veya para cezalarının ödenmesini sağlamak için gerekli gördükleri yasaları uygulama konusunda sahip oldukları hakka halel getirmez”.

Yukarıda anılan madde, mülkiyet hakkının kullanılmasını devlet müdahalelerine karşı korumaktadır. Bu madde bağlamında sözleşmeci devletlerin kişilerin mülkiyet haklarına yönelik haksız bir müdahalede bulunmama yükümlülükleri mevcuttur (Negatif yükümlülük). Bununla birlikte bu hak mutlak bir hak olmayıp, birinci ve ikinci fıkralarda gösterilen şartlara uygun olarak sınırlandırılabilmesi mümkündür.1

II. Mal ve Mülk Kavramları

Her şeyden önce, bu maddenin sağladığı korumadan yararlanabilmek için, ortada Sözleşmenin kabul ettiği anlamda bir mal ya da mülk olmalıdır. AİHM birçok kararında altını çizdiği üzere, mal ya da mülk kavramını yorumlarken devletlerin iç hukuku ile bağlı değildir. Bu kavramları iç hukuka göre çok daha geniş anlamda yorumlayabilmektedir. Mülk kavramı Sözleşmenin uygulanması açısından özerk bir kavramdır.2

AİHM içtihatlarına göre;

- Menkul ve gayrimenkul mallar,

- Hisse senetleri,

- Patent ve telif Hakları,

- Kiralanan bir mülkten gelir elde etme hakkı,

- Belirli bir mesleği icra etme hakkı (ruhsatlar),

- Müşteri çevresi gibi unsurlar