Ticari İşlemlerde Taşınır Rehni Kanunu Uyarınca Teminat Yükünün Kapsamı Bakımından Özellik Arz Eden Haller

Particularities of the Extent of Pledge According to the Law 
Regarding Pledge of Chattels in Commercial Transactions

Bahar ÖCAL APAYDIN

6750 Sayılı Ticari İşlemlerde Taşınır Rehni Kanunu (TİTRK), 29871 sayılı ve 28 Ekim 2016 tarihli Resmi Gazete’de yayımlanmış ve 1 Ocak 2017 tarihinde yürürlüğe girmiştir. TİTRK m.1/f.1 hükmünde kanununun amacı, taşınırın teslimine ihtiyaç duyulmadan Rehinli Taşınır Siciline tescil edilmesi suretiyle rehin hakkı tesis edilerek, taşınır rehninin kullanımını yaygınlaştırmak ve rehne konu olan taşınırların çeşitliliğini artırarak kapsamını genişletmek olarak belirtilmiştir. TİTRK m.5/f.1 hükmünde ise rehne konu olabilen taşınırlar sayılmıştır. Ancak 30356 sayılı ve 10 Mart 2018 tarihli Resmi Gazete’de yayımlanan 7099 Sayılı Yatırım Ortamının İyileştirilmesi Amacıyla Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun ile Ticari İşlemlerde Taşınır Rehni Kanunu’nda da değişiklik yapılmış ve TİTRK m.5/f.1 hükmünde sayılan taşınırların sınırlı sayıda olmadığı ifade edilmiştir. Ayrıca TİTRK m.5/f.6 hükmü uyarınca bir ya da birden fazla taşınır varlık üzerinde rehin hakkının tesisi imkânı getirilmiştir. Bu çalışmanın amacı, Yatırım Ortamının İyileştirilmesi Amacıyla Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun ile yapılan değişiklikleri de göz önünde bulundurarak, Ticari İşlemlerde Taşınır Rehni Kanunu uyarınca kurulan rehin hakkı bakımından özellikle taşınır varlıkların bütünleyici parçası; eklentisi; ikamesi; kaim değeri; doğal ve hukuki semerelerini de değerlendirmek suretiyle teminat yükünün kapsamının incelenmesidir.

Taşınır Rehni, Rehnin Kapsamı, Taşınır Varlık, Bütünleyici Parça, Eklenti, İkame Mal, Kaim Değer, Doğal ve Hukuki Semereler

The Law Number 6750 regarding Pledge of Chattels in Commercial Transactions published in the Official Gazette no. 29871 on the 28th of October 2016 and entered into force on the 1st of January 2017. The Law regarding Pledge of Chattels in Commercial Transactions aims to extend both the use of pledge as a security right and the variety of the chattels which are to be pledged while replacing the transfer of the possession with the registration of a notice of the pledge. The list of the chattels which are to be pledged provided by the Art.5/(1) of the Law regarding Pledge of Chattels in Commercial Transactions. However, the Law regarding Pledge of Chattels in Commercial Transactions is revised by the Law number 7099 regarding the Amendment of Certain Law for the Improvement of the Investment Environment which published in the Official Gazette no. 30356 on the 10th of 2018, the chattels are to be pledged which provided by the Art.5/(1) of the Law regarding Pledge of Chattels in Commercial Transactions are not listed numerous clausus anymore. Furthermore one or more chattels are to be pledged according to the Art.5/(6) of the Law regarding Pledge of Chattels in Commercial Transactions. Therefore the aim of this study is to examine the extent of pledge which is established according to the Law regarding Pledge of Chattels in Commercial Transactions paying special attention to the constituent parts; accessories; replacement value; substitutions; natural and civil fruits of the chattels referring also to the revisions within the Law regarding the Amendment of Certain Law for the Improvement of the Investment Environment.

Pledge of Chattels, Extent of Pledge, Chattels, Constituent Parts; Accessories, Replacement Value, Substitutions, Natural and Civil Fruits.

Giriş

6750 sayılı Ticari İşlemlerde Taşınır Rehni Kanunu’nun (TİTRK) amacı, “taşınır rehni hakkının güvence olarak kullanımının yaygınlaştırılması ve bu surette teslimsiz rehne konu taşınırların kapsamının genişletilmesi ve aleniyetin sağlanması” olarak ifade edilmiştir (TİTRK m.1/f.1). Bu doğrultuda, aleniyetin sağlanması amacını gerçekleştirmek üzere Rehinli Taşınır Sicili kurulması öngörülmüştür (TİTRK m.8). Taşınır rehni hakkının güvence olarak kullanımının yaygınlaştırılması amacıyla ise rehin sözleşmesinin söz konusu sicile tescili ile taşınırın teslimine ihtiyaç duyulmaksızın rehin hakkının kazanılması mümkün kılınmıştır (TİTRK m.4/f.1).

Ticari İşlemlerde Taşınır Rehni Kanunu ile teslimsiz rehne konu olacak taşınırlar sayılmak suretiyle bu varlıkların biri ya da birden fazlası üzerinde rehin hakkının kurulması imkânı getirilmiştir (TİTRK m.5/f.6). TİTRK m.5/f.1 uyarınca alacaklar; çok yıllık ürün veren ağaçlar; fikri ve sınai mülkiyete konu haklar; hammadde; hayvan; her türlü kazanç ve iratlar; başka bir sicile kaydı öngörülmeyen ve idari izin belgesi niteliğinde olmayan her türlü lisans ve ruhsatlar; kira gelirleri; kiracılık hakkı; makine ve teçhizat, araç, ekipman, alet, iş makinaları, elektronik haberleşme cihazları dahil her türlü elektronik cihaz gibi menkul işletme tesisatı; sarf malzemesi; stoklar; tarımsal ürün; ticaret unvanı ve/veya işletme adı; ticari işletme veya esnaf işletmesi, ticari plaka ve ticari hat; ticari proje, vagon ile sayılanlardan üçüncü kişilerin zilyetliğindeki taşınır varlık, hak ve paylı mülkiyet hakları kanun kapsamında rehni mümkün olan taşınır varlıklardandır. 7099 Sayılı Yatırım Ortamının İyileştirilmesi Amacıyla Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun (7099 Sayılı Kanun) ile söz konusu hükme “benzeri her türlü taşınır varlık ve hak” ifadesi eklenmiştir.

Bu çalışmanın amacı, TİTRK uyarınca rehin hakkının tesis edilmesi hâlinde teminat yükünün kapsamı bakımından özellik arz eden hallerin incelenmesidir. Şüphesiz, teminat yükünün (rehnin) kapsamı, öncelikle sicile tescil edilen rehin sözleşmesi içeriğinde ifade edilen taşınır varlıklara göre belirlenir. Teminat yükünün kapsamının belirlenmesinde ayrıca, bütünleyici parça ve eklentilerin yanı sıra, hukuki semereler ve taşınır malın yerine geçen kaim değerler gibi unsurlar da ele alınmalıdır. Bu doğrultuda 7099 sayılı Kanun ile yapılan değişikliklerin incelenmesi zorunluluk arz eder. Zira 7099 Sayılı Kanun ile değiştirilmeden önce TİTRK m.7, birleşen ve karışan taşınır varlıklara ilişkin özel ve ayrıntılı bir düzenlemeyi içermekteyken, bu kanunla TİTRK m.7 hükmünün başlığı ve içeriği değiştirilmiştir. Rehnin kapsamı başlığı ile TİTRK m.7’deki yeni düzenleme, taşınır varlığın gelecekteki hukuki semereleri, doğal ürünleri, taşınır varlığın yerine geçen mal ve üretim sürecinde kullanılan taşınır varlıkların akıbetini içeren bir hükümdür.

Ticari işletme ya da esnaf işletmesinin tamamının rehne konu olması hâlinde, rehnin kurulması anında işletme faaliyetine tahsis edilmiş olan varlıkların tümünün rehnedilmiş sayılacağı düzenlenmiştir (TİTRK m.5/f.2). Bu kapsamda işletmenin tamamı üzerinde rehin hakkının tesis edilmesi hâlinde rehnin kapsamının belirlenmesi de önem arz eder.

Ticari İşlemlerde Taşınır Rehni Kanunu m.8/f.3 hükmü, “Diğer kanunlar uyarınca bir sicile tescili zorunlu olan taşınır rehinlerine ilişkin hükümler saklıdır. Bu taşınır varlıklar üzerinde TİTRK kapsamında sicile tescil edilmek suretiyle rehin tesis edilemez” şeklindedir. Anlaşıldığı üzere bu hüküm birtakım taşınırların TİTRK kapsamında rehne konu olmasına engel teşkil etmektedir. O nedenle de TİTRK m.8/f.3 hükmünün inceleme konusu yapılarak, sınırlarının çizilmesi gerekmektedir.

I. Genel Olarak Taşınır Rehni ve Ticari İşlemlerde Taşınır Rehni Kanunu Uyarınca Taşınır Rehninin Özelliği

Türk Medeni Kanunu’nda (TMK) taşınır rehni tanımlanmamıştır. Öğretide ise taşınır rehni; bir alacağı teminat altına almak amacıyla, taşınır eşya, hayvan, hak veya alacak üzerinde kurulan ve borcun yerine getirilmemesi hâlinde rehinli alacaklıya teminat konusunu paraya çevirerek, alacağını tahsil etme yetkisi veren eşya üzerinde bir yük olarak tanımlanmıştır¹ . Dolayısıyla rehin hakkı, belirli ya da belirlenebilir bir alacağa güvence oluşturma işlevine sahiptir² . Diğer bir deyişle taşınır rehni, rehinli taşınırın cebri icra yoluyla paraya çevrilmesi suretiyle değerlendirilmesini sağlayan bir sınırlı ayni haktır³ .

Türk Medeni Kanunu m.939/f.1 hükmü uyarınca kanunda öngörülen ayrık durumlar dışında taşınırlar, ancak zilyetliğin alacaklıya devri suretiyle rehne konu olabilir⁴ . Buna göre taşınırlar üzerinde rehin hakkının kazanılması bakımından kural, teslime bağlı taşınır rehnidir⁵ . Türk Medeni Kanunu sistematiği içinde ayrık durumlar ise TMK m.940 hükmünde ifade edilmiştir. Buna göre, hükmün birinci fıkrasında hayvan rehni bakımından ikinci fıkrasında da kanun gereğince bir sicile tescili zorunlu olan taşınırlar bakımından teslimli taşınır rehnine alternatif bir düzenleme getirilmiştir⁶ . TİTRK kapsamında sayılan taşınırlar üzerinde, rehin hakkının sicile tescil edilmek suretiyle kazanılması da TMK m.939/f.1 anlamında ayrık durum teşkil eder⁷ . Bu kapsamda TİTRK ile ticari işlemlerde taşınır rehni, teslimsiz ve sicilli taşınır rehni özelliği gösteren bir rehin türü olarak düzenlenmiştir⁸ .

Türk Medeni Kanununun m.939 ve 953 arasında teslime bağlı taşınır rehni ve hapis hakkı; m.940/f.1’de hayvan rehni; m.954 ve 961 arasında alacaklar ve diğer haklar üzerinde rehin; m.962 ve 969 arasında rehin karşılığında ödünç verme işi ile uğraşanlara yapılan rehin ve m.970 ve 972 arasında rehinli tahvil şeklinde taşınır rehni, çeşitli tiplerde düzenlenmiştir. TMK sistematiğinde tüm rehin tiplerini karşılayacak şekilde genel kurallar bulunmamakla birlikte teslimli taşınır rehni temelinde birtakım kurallar konulduğu söylenebilir⁹ . Anılan kurallar, diğer rehin tipleri ile de uyuştuğu ölçüde uygulama alanı bulur¹⁰ . Bunun yanı sıra, teslimli taşınır rehnine ilişkin hükümler diğer taşınır rehinleri bakımından her zaman çözüm üretemeyebilir¹¹ . Özellikle teslime bağlı olmayan ve sicilli taşınır rehni bakımından yapısına uygun düşmek koşuluyla taşınmaz rehnine ilişkin hükümler de uygulama alanı bulabilecektir. Nitekim derece sisteminin düzenlendiği TİTRK m.10 hükmünde taşınmaz rehnine ilişkin TMK m.871-876 hükümlerine atıf yapılmıştır. Buna göre aynı taşınır mal üzerinde birden fazla rehnin sabit derece sistemine göre kurulması hâlinde, TMK m.871-876 hükümleri kıyasen uygulama alanı bulacaktır. Ayrıca 15.02.2018 tarih ve 7099 Sayılı Yatırım Ortamının İyileştirilmesi Amacıyla Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun m.33 ile TİTRK m.18 hükmünde değişiklik yapılmak suretiyle, Ticari İşlemlerde Taşınır Rehni Kanunu’nda hüküm bulunmayan hâllerde Türk Medeni Kanunu’nun “taşınmaz rehnine” ilişkin hükümlerinin uygulanacağı ifade edilmiştir¹² .