Cezayir’de İstismar ve Suçluluk Arasında Küçükler

Akham BENAOUDA,Serkan SEYHAN

Ulusal istatistik bürosunun rakamları¹ Cezayir nüfusunun 1 Ocak 2017 itibariyle yaklaşık olarak 41,2 milyona ulaştığını göstermektedir. Cezayir’in nüfus piramit yapısı, 0-24 arası yaş grubunun, toplam nüfusun %55,6’sını oluşturduğunu göstermektedir ki bu nüfusun %32’sinden fazlası 15 yaşın da altındadır. Başka bir deyişle Cezayirlilerin yarısından fazlası 25 yaşın altındadır. Bugün itibariyle nüfusun %15’ini oluşturan 4.6 milyon genç 13 ila 18 yaş arasında iken, nüfusun %45’i ise 19 yaş altındadır. 16-18 yaş arası gençlerin %61’i okula gitmemektedir. Toplumun bu önemli kesimlerine özel ilgi gösterilmesi gerekliliği, bu istatistik verilerinden doğmaktadır.

Bu veriler bize Cezayir gençliğinin içinde bulunduğu durumu göstermektedir. Cezayir gençliğinin eğitime, formasyona, işe ve aynı zamanda ilgi alanlarına göre gerçekleştirecekleri hobilere ihtiyaçları vardır. Bu ihtiyaçların karşılanması her zaman kolay olmamaktadır. Çünkü Cezayir’de gençler, ahlaki değerlerin krize girmesi, terörizm, aile yapısının bozulması, niteliksiz eğitim, işsizlik, yok olan tiyatro ve sinemalar, bazı ürünlere ulaşımın imkansızlığı, yasadışı göçmenlik gibi pek çok zorlu sosyal problemlerle yüzleşmek durumundadır. Cezayir’de gençlik bu problemlerle beraber başka nitelikte tehlikelerle de karşı karşıyalar. Ensest, cinsel istismar, çocuk kaçırma, pedofili, kötü muamele, cinayet, tecavüz, organ kaçakçılığı, büyücülük, dilenciliğe ya da fuhuşa zorlanma şeklinde örneklenebilecek bu tehlikeler genellikle toplum gözünde tabu olarak kabul edilirler. Bu nedenle genelde ilk bakışta fark edilmezler. Öte yandan, bu genç insanlar aynı zamanda az ya da çok ciddi suç eylemlerine de dâhil olmaktadırlar. Bu suç olgusu ise günümüzde ve ulusal öncelik verilen ciddi bir endişe kaynağı haline gelmiştir.

Bu makale, her türlü istismarın mağduru olan ve aynı zamanda yasal sorumluluk doğuran kimi eylemleri gerçekleştiren küçüklerin durumlarına genel bir bakış niteliğindedir. Ayrıca küçüklerin korunması amacıyla çeşitli yasal düzenlemeler de öneri olarak sunulacaktır. Cezayir yasa koyucusu açısından, ister istismara uğramış olsun ister yasaya aykırı eylemlerde bulunsun, tüm küçükler “özel bir korumaya muhtaç ve ahlaki olarak risk altında kişi” olarak değerlendirilmektedir.

Bazı Genel Bilgiler

15 Temmuz 2015 tarihli ve 15-12 sayılı Çocuk Koruma Kanunu’nun 2. maddesine göre çocuk, “18 yaşını doldurmamış herkes” olarak tanımlanmıştır. Reşit olmayan kişi kavramı da aynı anlamda kullanılmaktadır. Aynı şekilde Kanun’a göre her çocuk, renk, cinsiyet, dil, görüş, engellilik ya da buna benzer herhangi bir tür ayrımcılığa maruz kalmaksızın Uluslararası Çocuk Hakları Sözleşmesi² , usulünce onaylanmış diğer uluslararası sözleşmeler ve ulusal yasama organı tarafından öngörülmüş tüm haklardan yararlanır. Bu hakların başında yaşam hakkı, isim hakkı, vatandaşlık hakkı, aile hakkı ve eğitim hakkı gelir³ .

Bunun yanında Çocuk Koruma Yasası, “Sağlığı, ahlakı, eğitimi veya güvenliği tehlikede olan veya tehlike altında olabilecek ya da yaşam koşulları ve davranışları onu olası bir tehlikeye maruz bırakabilecek ya da geleceğini tehlikeye atabilecek veya yaşadıkları çevre koşulları fiziksel, psikolojik ve eğitim refahını kötü etkileyecek tüm çocuklar tehlike altındadır” diyerek küçüklerin psikolojik ve fiziksel bütünlüğünü tehdit eden tehlikeleri düzenlemiştir. Yasa’ya göre ebeveynlerini kaybetmiş ya da terk edilmiş ve belli bir evi olmayan çocuklar özel durumlar olarak düzenlenmiştir⁴ .

Cezayir’de, küçüklerin karşılaşabileceği çeşitli türde tehlikelerle başa çıkmak için özel olarak kurulmuş ve Fransız sistemine çok benzeyen bir “çocuk yargılama sistemi” mevcuttur. Çocuklara ilişkin ceza davalarında, gençler üzerine uzmanlaşmış, ancak profesyonel nitelikte olmayan iki asistanın yardımcı olduğu bir çocuk mahkemesi yargıcı vardır. Cezayir’de minimum cezai sorumluluk yaşı 10 olarak belirlenmiştir⁵ .

Cezayir Ceza Kanunu’nun 49. maddesine göre 13 yaşından küçükler sadece “koruma” ve “rehabilite etme” amacıyla alınacak tedbirlere konu olabilirler. 13 yaşından küçükler yasa kurallarına aykırı davrandıklarında sadece uyarılırlar. 13 yaşından büyük olan çocuklar ise “koruma” ve “rehabilite etme” amaçlı önlemlere konu olabilecekleri gibi, normale göre hafifletilmiş cezalara da tâbi olabilirler. Küçükler için verilen hapis cezalarının infazı için Cezayir’de iki adet özel merkez bulunmaktadır. 13 yaşından büyük bir çocuk hakkında verilebilecek cezalar Ceza Kanunu’nun 50. maddesinde şu şekilde belirtilmiştir: “Çocuk hakkında, eğer reşit olsaydı ölüm cezası ya da ömür boyu hapis cezasına hükmedilecek idiyse 10 yıldan 20 yıla kadar hapis, süreli hapis cezasına hükmedilecek idiyse, bu sürenin yarısı süreyle hapis cezasına hükmolunur. Ceza Kanunu’nun 51. maddesi uyarınca 13-18 yaş arası çocuklar hakkında sadece uyarma ve para cezasına hükmolunabilir.”

Başka bir deyişle, Ceza Kanunu, 10-13 yaş arasındaki çocukların, öncelikli olarak, kapalı bir merkezde rehabilite etme amaçlı tedbirlere konu edilmelerini garanti etmektedir. Sonuç olarak, çocuğa, kanun hükümlerinin ihlali söz konusu olduğunda, sınırlı sorumluluğu nedeniyle özenli davranılır ve özel rehabilite yöntemleri uygulanır, ancak mevzuat iki yaş grubu arasında ayrım yapmaktadır: 10 yaşından küçük çocuklar ehliyetsiz ve sorumsuzdur ve bu nedenle hapis cezasına çarptırılmazlar. 13-18 yaş arası gençler ise davranışlarından sınırlı sorumlu oldukları kabul edilir ve onlara, yetişkinlere verilecek olan cezanın yarısı uygulanır.

Küçüklerin cezai sorumluluğu Cezayir Ceza Kanunu’nun 49 ila 51. maddeleri arasında düzenlenmiştir. (8 Haziran 1966 tarihli ve 66-156 sayılı Kanun Hükmünde Kararname⁶ , periyodik olarak gözden geçirilmektedir.)