Çekin İbrazı ve İbraz Sürelerine Riayet Edilmemesine Bağlanan Hukuki Sonuçlar

Cihan ŞAHİN

Bir kambiyo senedi olan ve ödenmesi için muhatap bankaya ibrazı gereken çekler için Türk Ticaret Kanununda üç ayrı ibraz süresi öngörülmüştür. Buna göre çek , düzenlendiği yerde ödenecekse on gün içinde, düzenlendiği yerden başka bir yerde ödenecekse bir ay içinde, ödeneceği ülkeden başka bir ülkede düzenlenen çek, düzenlenme yeri ile ödeme yeri aynı kıtada ise bir ay ve ayrı kıtalarda ise üç ay içinde muhataba ibraz edilmelidir. Çeklerde ibraz süreleri, zamanaşımı süresinin başlangıcı, müracaat hakkının kullanılması, çekin ciro edilebileceği zaman, çekten caymanın hüküm ve sonuç doğuracağı an ve bankanın çek bedelini ödeme yükümlülüğü gibi birçok konu bakımından önem arz etmekte olup bu konular çalışma içerisinde ayrı başlıklar altında ve Yargıtay kararları ışığında incelenmiştir. İbraz süresinin önemli hukuki sonuçlarından biri de, Türk Ticaret Kanununda belirtilen zorunlu unsurları ihtiva etmesine karşın çekin, Kanunda belirtilen ibraz süreleri içerisinde ödeme için bankaya ibraz edilmemesinin, senedin çek vasfını ortadan kaldırmasıdır.

Çek, İbraz Yeri, İbraz Süresi, Ödeme, Zamanaşımı, Ciro.

Three different periods of presentment are anticipated in the Turkish Commercial Code for the cheques, which are bills of exchange and needed to be presented to the drawee bank for payout. Accordingly, if the cheque will be paid in the place where it had been issued, the presentment period to the drawee bank is 10 days. If it will be paid in a place where it was not issued, the presentment period is one month. In case of that the cheque is paid in a country which is different from the country where it had been issued, if the places of arrangement and payment are in the same continent, the presentment period is one month, and if they are in different continents, the presentment period is three months. The periods of presentment for cheques are important with respect to many issues such as the beginning of the period of limitation, enjoyment of the right to recourse, the time for endorsing over cheque, the moment when retraction from the cheque causes provision and consequence and the bank’s obligation to payout the amount of cheque. These issues are analyzed in the study under different headings and in the light of the decisions of the Supreme Court. One of the important legal consequences of the period of presentment is that even though the cheque contains necessary conditions as indicated in the Turkish Commercial Code, if the bank is not applied for presentment within the periods as indicated in the Code, the paper will lose its quality as a cheque.

Cheque, Place of Presentment, Period of Presentment, Payout, Period of Limitation, Endorsement.

GİRİŞ

Türk Ticaret Kanununda ve 5941 sayılı Çek Kanununda düzenlenen bir kambiyo senedi türü olan çek ile ilgili olarak öğretide üzerinde ittifaka varılmış bir tanım bulunmamaktadır. Öğretideki bir tanıma göre çek; Banka üzerine çekilebilen ve sıkı şekil şartlarına tabi havale kılığına bürünmüş mücerret bir ödeme vaadidir.¹ Bir başka tanıma göre çek, münhasıran bir bankaya hitaben yazılabilen, kanuni şekil şartlarına tabi, kıymetli evraktan madut ve sadece nakde taallûk edilen hususi bir havale senedidir.²

Poliçe ve bono gibi kambiyo senetleri arasında yer alan çek, ekonomik niteliği bakımından bir ödeme vasıtasıdır. Yargıtay, çekin bir ödeme aracı olduğunu belirterek, çekin ödemeden başka bir amaçla verildiğini iddia eden kişinin bu iddiasını ispatla yükümlü olduğunu ifade etmektedir.³

Poliçe ve bono kredi fonksiyonunu yerine getirmekte kullanılırken, çek ödeme amacını taşır. Buna rağmen günümüzde ileri keşide tarihli çek (vordatier scheck, postade çek) terimi ile adlandırabileceğimiz biçimi ile çekin kredi amaçlı olarak kullanıldığına tanık olmaktayız.⁴ Çekler hakkındaki 1932 tarihli “Tek Tip Cenevre Kanunu”na dayanan Ticaret Kanunumuzda çekin hukuki niteliği belirlenmemiştir.⁵ Çekte keşideci ile muhatap arasındaki hukuki ilişki teorik olarak vekâlet,⁶ alacağın temliki,⁷ havale,⁸ başkası lehine şart⁹ ve ödeme yapacak üçüncü şahsın gösterilmesi¹⁰ sözleşmelerine dayandırılmaktadır.¹¹ Yine bunlar dışında, çekin hukuki mahiyeti konusunda onun bir selahiyet itası, bir iş görme mukavelesi, bir ida akdi, bir ödeme talimatı, havale şekline bürünmüş mücerret bir ödeme vaadi, banka mevduatına müstenit ciro mukavelesi ve nihayet nevi şahsına mahsus bir mukavele olduğu görüşleri de ileri sürülmüştür.¹²