Karayolları Motorlu Araçlar Zorunlu Mali Sorumluluk Sigortasına İlişkin Ana Esaslar ve Sorunlar(*)
The Guidelines and Issues in Regard to the Highways Motor Vehicles Mandatory Liability Insurance
Habib YILDIZ
Karayolları motorlu araçlar zorunlu mali sorumluluk sigortası alanında karşılaşılan temel sorunların başında sigorta ettirme oranının düşük olması, sigorta primlerinde serbest tarife uygulanması ve sigorta şirketleri arasında rekabetin önünün açılması, disiplin eksikliği ve sigorta dolandırıcılığı ile hasar ödemelerindeki gecikmeler gelmektedir. Karayolları motorlu araçlar zorunlu mali sorumluluk sigortası belirli tür zararları karşılayan sigorta türü olmakla söz konusu sorunlarla karşılaşılmaması için bu sigorta türüne ilişkin ana esasların iyi anlaşılması ve uygulanması gerekmektedir. Bu çalışmada zorunlu trafik sigortası alanında karşılaşılan temel sorunların neler olduğu üzerinde durularak bu sorunların ortaya çıkmaması için söz konusu sigorta türüne ilişkin ana esaslar ve özellikli durumlar incelenmiştir
Sigorta Sözleşmesi, Sigorta Ettiren, Sigortacı, Karayolları Motorlu Araçlar Zorunlu Mali Sorumluluk Sigortası.
At the beginning of the main problems in the field of the highways motor vehicles mandatory liability insurance are low insurance rate, the implemantation of free tariff system in insurance premium and the opening up competition between insurance companies, discipline absence and delay of claim payments. The guidelines of the highways motor vehicles mandatory liability insurance which is compansated the specific type of damages must be gut understood and enforced for not to face these problems. In this study, the main problems in the area of the highways motor vehicles mandatory liability insurance are emphasized and the guidelines and specifical situations of this insurance are analyzed for not to arise this problems.
Insurance Contract, Insured, Insurer, The Highways Motor Vehicles Mandatory Liability Insurance.
I. Giriş
Karayolları motorlu araçlar zorunlu mali sorumluluk sigortası, 2918 sayılı Karayolları Trafik Kanunu'na (KTK) göre yapılması zorunlu olan ve hasar anında karşı tarafa verilebilecek bedeni ve maddi zararları güvence altına alan bir sigorta türüdür. Zorunlu trafik sigortası yapıldığı aracın zararını karşılamaz, sadece zarar verdiği diğer aracın zararını karşılar. Zorunlu trafik sigortasını yaptırmayan araçlar trafiğe çıkamazlar. Bu sigorta çeşidi Türkiye Cumhuriyeti sınırları içerisinde geçerlidir.
Zorunlu trafik sigortası ülkemizde uzun zamandır uygulandığı halde birçok sigorta uyuşmazlığın kaynağını oluşturmaya devam etmektedir. Bu yüzden çalışmada konuya ilişkin teorik bilgi ve tartışmalara girilmeden uygulamaya ilişkin karşılaşılan temel sorunlar ve sigortaya ilişkin ana esaslar üzerinde durulmuştur. Bu bağlamda çalışmada mevzuat ekseninde karayolları motorlu araçlar zorunlu mali sorumluluk sigortası ele alınmıştır.
II. Zorunlu Trafik Sigortasında Karşılaşılan Sorunlar
Devletlerin sosyal devlet olma ilkesi ile bağlantılı ve trafikteki tüm sürücülerin güvenliği adına yapılması zaruri olan trafik sigortasındaki amaç; yaşanabilecek riskleri kontrol edebilmek ve risklerin yaşanması durumunda kargaşa durumuna engel olabilmektir. Ancak trafik sigortasının uygulanması ve işleyişi yönünde birtakım sorunlar yaşanabilmektedir1 .
Ülkemizde trafiğe kayıtlı araç sayısı 18 milyon civarındadır. Ancak yaptırılması zorunlu trafik sigortasını yaptıran araç sayısı yaklaşık olarak 14 milyon civarındadır. Yani zorunlu trafik sigortası yaptırmadan trafiğe çıkan araç sayısı neredeyse 4 milyondur. Başka bir ifade ile hemen hemen her dört araçtan biri zorunlu trafik sigortasına sahip değildir2 .
Hazine Müsteşarlığı zaman zaman yaptığı düzenlemelerle, sigortacılık sektörünün geneline hakim olan sıkıntıları aşmaya çalışmaktadır. Yukarıda bahsedilen sigortalanma oranları ile ilgili sıkıntılar bunun bir örneğidir. Zorunlu trafik sigorta primlerinde serbest tarifeye geçilmesi ve sigorta şirketleri arasında rekabetin önünün açılması, disiplin eksikliği ve sigorta dolandırıcılığı ya da hasar ödemelerindeki gecikmeler yüzünden yaşanan şikayetler uygulamaya ilişkin yaşanan sorunlardan bazılarıdır3 .
Ancak zorunlu trafik sigortası ile ilgili yaşanan en önemli sorunların başında yapılan sigorta poliçeleri konusunda ortaya çıkan hukuki ihtilaflar gelmektedir. Günümüzde sigorta tahkim yargısına en çok başvurulan ihtilaf konularının başında zorunlu trafik sigortalarının geldiği söylenebilir. Böyle olunca trafik sigortasının genel esasları üzerinde durarak tartışmalı mevzuları incelemenin yararlı olacağı kanaati hasıl olmuştur.
III. Sigorta Yaptıracak Kişiler ve Kapsamı
Zorunlu trafik sigortası yaptırmak zorunla olanlar KTK'nın 91. maddesinde belirtilmiştir. Buna göre; “işletenlerin, bu Kanunun 85. maddesinin birinci fıkrasına göre olan sorumluluklarının karşılanmasını sağlamak üzere mali sorumluluk sigortası yaptırmaları zorunludur”. Bu düzenlemeye göre zorunlu trafik sigortası yaptıracak olanlar; motorlu taşıt işletenler, çekici işletenler, motorlu taşıtlarla ilgili mesleki faaliyette bulunanlar ve yarış düzenleyenlerdir4 .
Zorunlu trafik sigortasının kapsamı ise KTK'nın 91. maddesi ile sonrasındaki maddelerde düzenlenmiştir. Buna göre zorunlu trafik sigortası belli şartlarda trafik kazalarında ortaya çıkan zararları karşılar. Trafik kazası ise, Karayolu üzerinde hareket halinde olan bir veya birden fazla aracın karıştığı ölüm, yaralanma ve zararla sonuçlanmış olan olaydır [Karayolları Motorlu Araçlar Zorunlu Mali Sorumluluk (Trafik) Sigortası Genel Şartları (KMAZMSS Genel Şartları) A3]. Ancak Öncelikle belirtmek gerekir ki, zorunlu trafik sigortası her türlü zararı karşılayan bir sigorta türü değildir. Bu yüzden sigortanın kapsamının hangi kazaları ve zararlarını karşıladığını iyin belirlemek gerekir5 .
Zorunlu trafik sigortası sigorta konusu aracın karşılaştığı kazalarda karşı tarafta ortaya çıkan zararları gidermeyi amaçlayan bir sigortadır. Kazada ortaya çıkan zararlar karşı tarafta bulunan kişilere yönelik olabileceği gibi aracın kendisine hatta araçtaki eşyaya yönelik de olabilir. Başka bir ifade ile sigortanın kapsamına kazada ortaya çıkan maddi zararlar ile bendenî zararlar girmektedir. Buna ilave olarak işgörmezlik tazminatı da kapsama girmektedir. Ancak karşı tarafın uğradığı manevi zararlar sigorta teminatı altında değildir6 .
Buna göre; sigortacı, poliçede tanımlanan motorlu aracın işletilmesi sırasında, üçüncü şahısların ölümüne veya yaralanmasına veya bir şeyin zarara uğramasına sebebiyet vermiş olmasından dolayı, 2918 sayılı Karayolları Trafik Kanunu’na göre sigortalıya düşen hukuki sorumluluk çerçevesinde genel şartlarda içeriği belirlenmiş tazminatlara ilişkin talepleri, kaza tarihi itibariyle geçerli zorunlu sigorta limitleri dahilinde karşılamakla yükümlüdür. Sigortanın kapsamı üçüncü şahısların, sigortalının Karayolları Trafik Kanunu çerçevesindeki sorumluluk riski kapsamında, sigortalıdan talep edebilecekleri tazminat talepleri ile sınırlıdır (KMAZMSS Genel Şartları, A3).
Yine zorunlu trafik sigortası kapsamına motorlu araçlar girmektedir. Yani kazaya sebebiyet veren araç motorlu bir araçsa ve işletilmesi söz konusu ise ortaya çıkan zarar sigorta kapsamında olacaktır. Aksi durumda motorlu olmayan araçların karşılaştığı kazalar ile işletilme halinde olmayan bir aracın neden olduğu kazalar zorunlu trafik sigortası kapsamında yer almamaktadır. Yine söz konusu kazanın karayollarında meydana gelmesi gerekir. Başka bir ifade ile karayolu dışında meydana gelen kazalar bu sigortanın kapsamı dışındadır (2918 sayılı Karayolları Trafik Kanunu, m. 2-3).
Araca bağlı olarak çekilmekte olan römork veya yarı römorkların (hafif römorklar dahil) veya çekilen bir aracın sebebiyet vereceği zararlar çekicinin sigortası kapsamındadır. Ancak, insan taşımada kullanılan römorklar bunlar için poliçede özel şartları belirtilecek ek bir sorumluluk sigortası sağlanmış olması kaydıyla teminata dahil olur (KMAZMSS Genel Şartları, A3).
Meydana gelen bir kazada zararın önlenmesi veya azaltılması amacıyla, sigorta ettirenin yapacağı makul ve zorunlu masraflar teminat limitleri dahilinde sigortacı tarafından karşılanır. ZTS, sigortalının haksız taleplere karşı savunmasını genel şartların ilgili maddesi hükmü çerçevesinde temin eder (KMAZMSS Genel Şartları, A7).
Sigortanın coğrafi sınırı ise Türkiye sınırlarıdır. Yani bu sigorta Türkiye sınırları içinde geçerlidir. Dolayısıyla Türkiye sınırları dışında sigorta kapsamında olmak isteyenlerin ayrıca sigorta yaptırması gerekmektedir (KMAZMSS Genel Şartları, A7).
Son olarak Sigorta, poliçede, başlama ve sona erme tarihleri olarak yazılan günlerde, aksi kararlaştırılmadıkça, Türkiye saati ile öğleyin 12.00'da başlar ve öğleyin saat 12.00'da sona erer (KMAZMSS Genel Şartları, A.7).
