Türk İdari Yargısında İlk İnceleme Kurumunun Yasal Seyri, Yeri, Gereği ve Yararı

Celal IŞIKLAR

2577 sayılı İdari Yargılama Usulü Kanununun 14’üncü maddesi gereği, dava dilekçesi bazı noktalarda incelenmek zorundadır.

Hâkim inceleme konularını bu aşamada ve sonraki aşamalarda resen araştırmak zorundadır. İlk incelemede, gereksiz ayrıntılardan uzak durmalıdır. Ancak inceleme yüzeysel de yapılmamalıdır. Kanuna göre, ilk incelemeyi görevli tek hâkim veya mahkeme kurulu yapar. Bize göre, bunun için ayrı bir organ oluşturulmalıdır. İlk inceleme kurumu bize göre gerekli ve yararlıdır. Ancak kurumun daha iyi işlemesi için bazı yasal düzenlemeler yapılması gerekmektedir. Örneğin, Kanunda gösterilen ilk inceleme konularına ek olarak, kesin hüküm, derdestlik, yargısal denetimi yapılamama gibi haller de göz önünde tutulmalıdır. Bunların incelenme sırası da yeniden düzenlenmelidir.

İlk İnceleme, İdari Yargılama, Dava Şartları, Dilekçe Reddi, Dava Reddi.

According to the law number 2577 “The Administrative Trial Procedures”, case petition is to examine from some of the points.

According to the law , the first review should be made by single judge or by the board of the court. From my point of view, it should be established a separate body. The judge should review issues at this stage and later stage . The first review should stay away from unnecessary details . However, the review should be made not very simple . The first review institution is necessary and useful for us . However, some legal arrangements should be made for the better functioning of the institution . For example , in addition to issues of law indicated the first review , the exact terms (kesin hüküm) , once again opened the same case (derdestlik) and no possibility of judicial review in such cases should be considered . The order of review should be re- arranged.

First review , Administrative jurisdiction, The case terms Denial of the petition, Denial of the case.

I. GİRİŞ

Anayasanın “Hak arama hürriyeti” başlıklı 36’ncı maddesine göre; “Herkes, meşru vasıta ve yollardan faydalanmak suretiyle yargı mercileri önünde davacı veya davalı olarak iddia ve savunma ile adil yargılanma hakkına sahiptir. // Hiçbir mahkeme, görev ve yetkisi içindeki davaya bakmaktan kaçınamaz.” Madde “hak arama hürriyeti” başlığı taşımakla birlikte hak arama hakkını da kapsamaktadır. Dava hakkı temel bir hak olarak düzenlendiği gibi, Anayasanın 142’nci maddesi gereği, “mahkemelerin kuruluşu, görev ve yetkileri, işleyişi, yargılama usulleri kanunla düzenlenir.” Dolayısıyla, bu hakkın kullanılmasının yasal bir düzenlemeye konu olması normaldir. Kanun, hangi uyuşmazlıkların nerede ve nasıl dava edileceğini, yani uyuşmazlıkların hâkim önüne götürülme ve görülme usullerini gösterirken, tabiatıyla her düzenleme gibi bazı kısıtlar ve kayıtlar da koyar. Kamu düzeninin gereği olarak öngörülen usulle ilgili bu kurallara dava(yı kabul) şartları, ilk itirazlar, ilk/ön inceleme gibi isimler verilmektedir.

İdari yargılama usulünde, yargılamanın başında ilk inceleme denen, açılmış davanın yürütülebilmesi ve tekemmülü için gereken bir takım şekli şartların denetiminin yapıldığı bir aşama bulunmaktadır. İdari yargıda süreci başlatan ve devamını sağlayan ilk inceleme aşaması, yasaca öngörülen başlı başına her biri özerk hukuki yapı mahiyetindeki ön şartları ile gerek bunların değerlendirilme sırası, düzeni ve yöntemi gerekse bağlanan hukuki sonuçlar itibariyle bir kurum niteliği taşımaktadır.

Türk idari hukuku doktrininde, ilk inceleme konusunu oluşturan dava (ön) şartları üzerinde, -idari yargılama hukukuna ve usulüne mahsus toplu eserler dışında- genelde müstakil çalışmalar yapılmıştır. Böyle olunca da, gerek kurumun Türk hukukundaki gelişimi, yeri, gereği ve önemi gerekse yapısı, dava şartları arasındaki ilişki ve sistemin işleyişi ihmale uğramış bulunmaktadır. Biz, bu çalışmada, Türk idari yargısında ilk inceleme kurumunun yasal seyri, yeri ve önemi üzerinde duracağız. Geniş bir alanı kapsadığından ilk inceleme konusu dava şartları ile incelemenin sıra, düzen ve usulünü başka bir çalışmada ele aldık.