İş Uyuşmazlıklarında Alternatif Çözüm Yolları

Alternative Resolution Methods in Labour Conflicts

Dilara ÇIPLAK

İş uyuşmazlıklarının çözüm yolları çok çeşitlidir ve uyuşmazlıkların çözümü için kullanılan alternatif çözüm yöntemleri de her ülkede farklılık göstermektedir. Ülkemizde de, iş uyuşmazlıklarının çözümünde alternatif çözüm yollarına başvurulması uzun yıllardır benimsenen ve uygulanan bir yöntemdir ve uygulama alanının gelişimi için de halen çalışmalar devam etmektedir. İş mahkemelerinin giderek artan iş yükü bu çözüm arayışını da beraberinde getirmiştir. Hukukumuzda iş uyuşmazlıkları bireysel ve toplu iş uyuşmazlıkları olarak ayrılmaktadır. Uyuşmazlıkların mahkemeler haricinde çözümü için ise her iki uyuşmazlık türü bakımından farklı alternatif çözüm yollarına başvurulmaktadır. Barışçıl çözüm yolları olarak da adlandırılan bu yöntemler, arabuluculuk ve tahkim kurumlarıdır. Çalışmamızda bu alternatif çözüm yollarından arabuluculuk ve tahkim ile özellikle 01.01.2018 tarihinde yürürlüğe giren 7036 sayılı Kanun ile getirilen zorunlu arabuluculuk prosedürü incelenecektir.

İş Uyuşmazlığı, Bireysel İş Uyuşmazlığı, Toplu İş Uyuşmazlığı, Alternatif Uyuşmazlık Çözüm Yolları, Arabuluculuk, Tahkim.

There are many ways of resolutions of labour conflicts and alternative resolution methods differ in every country. In our country, resort to alternative resolution methods is also adopted an used for many years and the study still continues for the development of the field of application. The increasing workload of the labour courts has brought along this search for solutions. In Turkish Law, labour conflicts are separated as individual labour conflicts and collective labour conflicts. For both types of conflict, there are different alternative dispute resolutions for settlement of disputes extrajudicially. These methods which are called peaceful resolution methods are mediation and arbitration institutions. In our study, these alternative dispute resolution methods; mediation, arbitration and especially compulsory mediation procedure introduced by the Law No. 7036 which entered in force on the date of 01.01.2018 will be examined.

Labour Conflict, Individual Labour Conflict, Collective Labour Conflict, Alternative Dispute Resolutions, Mediation, Arbitration.

I. Genel Olarak İş Uyuşmazlığı Kavramı

İş uyuşmazlığı kavramını genel olarak açıklayabilmemiz için öncelikle “uyuşmazlık” kavramını incelememiz gerekir. Zira çalışmamızın konusu olan iş uyuşmazlıklarında alternatif çözüm yollarının temeli, öncelikle bir uyuşmazlığın varlığını gerektirmektedir. “Uyuşmazlık”, çeşitli meseleler üzerinde müzakere, arabuluculuk veya üçüncü bir kişinin kararıyla giderilmesi mümkün olan anlaşmazlık olarak tanımlanabilir¹ . Bu tanımdan yola çıkarak, kelime anlamı “ihtilaf” olan uyuşmazlığın, esasen sıklıkla kendisiyle karıştırılan “anlaşmazlık” kavramının bir çeşidi olduğu kanısına varmak mümkündür. Diğer bir ifadeyle, uyuşmazlığın ortaya çıkabilmesi için öncelikle bir anlaşmazlığın oluşması gerekmektedir. Uyuşmazlık ortaya çıktıktan sonra bunun çözümlenmesi bakımından tarafların farklı fikirlere sahip olmaları mümkündür. Uyuşmazlığın taraflar arasında çözülememesi ve ısrarla sürdürülmesi halinde ise artık uyuşmazlık dava konusu olarak karşımıza çıkacaktır. Uyuşmazlığın devlet önünde dava aşamasına dönüşmeden çözümlenmesini sağlayan her türlü yöntem ise “alternatif uyuşmazlık çözüm yöntemi” olarak kabul edilmektedir² .

Genel olarak iş uyuşmazlığı, iş ilişkisine ait bir sorun hakkında işçiler ile işverenler ya da bunlar tarafından kurulan mesleki kuruluşlar arasındaki anlaşmazlıklar olarak tanımlanabilir³ . Diğer bir ifadeyle iş uyuşmazlığı, işçi ile işveren arasında iş sözleşmesine bağlı olarak iş ilişkisi sebebi ile ortaya çıkan uyuşmazlıktır⁴ . İş uyuşmazlığının ortaya çıkabilmesi için öncelikle taraflar arasında bir anlaşmazlık olması ve bu anlaşmazlığın da iş sözleşmesine bağlı olarak bir iş ilişkisi sebebiyle ortaya çıkması gerekmektedir.

01.01.2018 tarihinde yürürlüğe giren ve 5521 sayılı Kanunu yürürlükten kaldıran 7036 sayılı İş Mahkemeleri Kanunu’nun⁵ görev başlıklı 5/1-a maddesi kapsamında, “...işçiler ile işveren veya işveren vekilleri arasında, iş ilişkisi nedeniyle sözleşmeden veya kanundan doğan her türlü hukuk uyuşmazlıklarına, işçi ve işveren arasındaki iş ilişkisi sebebiyle ortaya çıkan uyuşmazlıklar” tanımlamasına yer verilmiş ve iş mahkemelerinin görev alanına giren iş uyuşmazlıkları düzenlenmiştir. Böylelikle, iş uyuşmazlığının, işçi ve işveren veya işçi ve işveren vekili arasında ve iş ilişkisi nedeniyle ortaya çıkabilecek bir uyuşmazlık türü olduğu dolaylı da olsa tanımlanmıştır.

İş ilişkilerinde taraflar arasında zaman zaman anlaşmazlıklar, uyuşmazlıklar söz konusu olabilir. İş sözleşmesine, toplu iş sözleşmesine veya iş mevzuatına dayanan bir hakkın uygulanmaması veyahut yanlış uygulanması gibi sebeplerle iş uyuşmazlıklarının ortaya çıktığı sıklıkla görülmektedir⁶ . Söz konusu uyuşmazlıklar çeşitli şekillerde ortaya çıkabilir. Örneğin, uyuşmazlığın önemine göre, az önemli-çok önemli uyuşmazlıklar; uyuşmazlığın doğduğu sektöre göre, kamu sektöründeki ve özel sektördeki uyuşmazlıklar şeklinde ayrımlar yapılabilir⁷ . Buna göre iş uyuşmazlıklarını, uyuşmazlığın kapsamına veya şekline göre sınıflandırmak mümkündür. Kapsamına göre iş uyuşmazlıklarını; bireysel iş uyuşmazlığı - toplu iş uyuşmazlığı olarak ayırmak mümkünken; şekline göre ise hak uyuşmazlığı - çıkar (menfaat) uyuşmazlığı şeklinde incelemek mümkündür⁸ .