Çerçeve Anayasa - Düzenleyici Anayasa Ayrımı
Faruk BİLİR
Anayasalar biçimsel olarak, çerçeve ve düzenleyici anayasalar şeklinde ikiye ayrılır. Kısa ve öz hükümlerden oluşan anayasaya çerçeve anayasa (ilk anayasa olan 1787 tarihli ABD Anayasası bu gruba girmektedir); uzun ve ayrıntılı kurallardan oluşan anayasaya düzenleyici anayasa denir. Düzenleyici anayasadan daha uzun ve ayrıntılı hükümlere (aşırı düzenleyici) yer veren anayasalara kazuistik anayasa denir. Toplam 24 maddeden oluşan 1921 Anayasası çerçeve anayasa niteliğindedir. Çerçeve anayasanın tipik örneği 7 maddeden oluşan ve toplam 27 kez değişikliğe uğramış olan 1787 tarihli Amerikan Anayasası’dır1. Kazuistik anayasanın da tipik örneği toplam 395 madde ve eklerinden oluşan 1949 tarihli Hindistan Anayasası’dır. 1949 Alman Anayasası, 1958 Fransız Anayasası ile 1961 Türkiye Anayasası ve 1982 Türkiye Anayasası da düzenleyici anayasaya örnek olarak gösterilebilirler.
Çerçeve anayasa- düzenleyici anayasa ayrımını, ince anayasa – yüklü anayasa ayrımı ile karıştırmamak gerekir. Klâsik anlamıyla bir anayasa, devletin temel örgütlenmesini, yani yasama, yürütme ve yargı organlarının kuruluşunu, yetkilerini ve bu organların kullandığı erklerin birbirleriyle ilişkilerini düzenlemenin yanında bir de insan haklarıyla ve temel hürriyetlerle ilgili güvencelere, hukuk devleti mekanizmalarına yer verir. Bunlara anayasa ve siyaset bilimi literatüründe "ince" (thin) anayasa denmektedir. Buradaki mesele anayasa metninin uzun veya kısa olması değil, siyasî ve ideolojik tercihlerin içinde yer almadığı metinler olarak düzenlenmesidir2.
Acaba ideal bir anayasa nasıl olmalıdır? Çerçeve anayasalar mı yoksa düzenleyici ya da kazuistik anayasalar mı daha iyidir? Bu soruya cevap vermek için bu anayasaların her birinin temelinde yatan felsefeye bakmak gerekmektedir. Çerçeve anayasalar iktidarın dağılımına ve sınırlandırılmasına ilişkin temel kuralları içeren anayasalardır. Çerçeve anayasanın tipik örneği Amerika Birleşik Devletleri anayasasıdır. Anayasa çok kısa ve öz olduğu için açıkça anayasada düzenlenmeyen konularda Amerikan Yüksek Mahkemesi’nin içtihatları belirleyici olmaktadır. Düzenleyici anayasalar, iktidarın kullanımına ve temel hakların korunmasına ilişkin konuları ayrıntılı bir şekilde düzenleyen metinlerdir. Bu anayasalarda kanunlarla düzenlenebilecek konularında düzenlendiğini söyleyebiliriz. Düzenleyici anayasalarda her konu ayrıntılı bir şekilde düzenlendiği için, yüksek mahkemelerin takdir yetkisi de sınırlıdır3.
