Avrupa İnsan Hakları Mahkemesinde Dava Açma Ehliyeti Açısından “Mağdur Olma” Şartı
Suat ŞİMŞEK
Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi’nin 34’üncü maddesi, Sözleşme ile korunan haklarından herhangi biri Sözleşmeye taraf devletlerce ihlalinden dolayı mağdur olan gerçek kişilerin, hükümet dışı kuruluşların ve kişi gruplarının Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi’ne başvurabileceğini hüküm altına almıştır.
Bu çalışmamızda Sözleşmenin 34’üncü maddesinde geçen “mağdur olma” şartının ne anlama geldiği, Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi kararları dikkate alınarak açıklanmaya çalışılacaktır.
Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi, Avrupa İnsan Hakları Mahkeme, Mağdur Olma Şartı.
I. GİRİŞ
Avrupa coğrafyasında insan haklarının korunmasına yönelik çabalar, özellikle İkinci Dünya Savaşından sonra hız kazanmıştır. 10 Aralık 1948 tarihinde Birleşmiş Milletler Genel Kurulunca kabul edilen İnsan Hakları Evrensel Bildirisi insan haklarının korunması açısından önemli bir adım teşkil etmiştir. Her ne kadar hukuki bağlayıcılığı ve hakları koruma mekanizması bulunmasa da Bildiri, o döneme kadar düzenlenen belgeler içinde, insan haklarının somut anlamda ve geniş bir çerçevede ele alınması noktasında oldukça önemli bir yere sahiptir (Sanioğlu, 2008: 80).
İnsan Hakları Evrensel Bildirisinin kabul edilmesinden sonra temel hakların ve özgürlüklerin korunması ve geliştirilmesi amacıyla Avrupa Konseyi kurulmuştur. Avrupa Konseyinde yapılan çalışmalar neticesinde Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi olarak adlandırılan "İnsan Haklarının ve Temel Özgürlüklerin Korunmasına Dair Avrupa Sözleşmesi" (AİHS/Sözleşme) 04.11.1950 tarihinde Roma’da imzalanmış ve üye devletlerce (Türkiye tarafından 18.05.1954 tarihinde) onaylanmıştır.
Sözleşme, o güne kadar yayınlanan insan hakları belgelerinden nitelik olarak farklı bir özellik göstermemekle birlikte insan haklarının korunması bakımından bir yargı mekanizması öngörmesi sebebiyle bir ilki gerçekleştirmiştir. Önceleri Avrupa İnsan Hakları Komisyonu, Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi (AİHM/Mahkeme) ve Bakanlar Komitesi; 1998 yılında yürürlüğe giren 11 No’lu Protokol’den sonra ise Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi ve Bakanlar Komitesi tarafından yürütülen bu yargı mekanizmasına bireylere doğrudan başvuru hakkı tanıması, bireyi uluslararası hukukta hak sahibi yapmıştır.
