Yasanın Yorumunda Gerekçenin Rolü
Mehmet Akif TUTUMLU
I. Genel Olarak Hukukta Yorum
Hukukta yorum, bir hukuki uyuşmazlıkta somut olaya uygulanması gereken bir hükmün gerçek anlamını (özünü) ortaya çıkarma çabası olarak tanımlanır.1 Yasanın uygulanmasıyla ilgili genel norm niteliğindeki Türk Medenî Kanununun 1’inci maddesinin birinci fıkrası şöyledir: “Kanun, sözüyle ve özüyle değindiği bütün konularda uygulanır.”
Bu hükme göre, yorumun ilk durağı hükümde kullanılan sözcüklerin anlamıdır. Lafzî yorum da denilen bu yöntemde, hükümdeki sözcüklerin anlamı ile yasanın ne demek istediği saptanmaya çalışılır. Aslında yasal düzenlemelerin, hem kişiler hem idare yönünden herhangi bir duraksamaya ve kuşkuya yer vermeyecek şekilde açık, net, anlaşılır ve uygulanabilir olması, ayrıca kamu otoritelerinin keyfi uygulamalarına karşı koruyucu önlem içermesi, hukuk devleti ilkesinin önkoşulu olan belirlilik ilkesinin bir gereğidir.2 Ne var ki dilin doğasında bulunan belirsizlik olgusu, yasa hükmünde kullanılan sözcüklerin (veya terimlerin) birden fazla anlama gelmesi ya da ifadenin muğlak olması gibi durumlarda lafzî yorumla bir sonuca gitme imkânı, dolayısıyla belirlilik ilkesinin saf haliyle gerçekleşmesi çoğu zaman mümkün olmamaktadır. Böyle durumlarda yasanın özünün saptanması ihtiyacı ortaya çıkar. Bu bağlamda hukukta yorum, bir uyuşmazlıkta uygulama konusu olan kanun hükmünün anlamının (özünün) ortaya çıkarılmasıdır. Yorumu yapan kurumun niteliğine göre; yasama yorumu, bilimsel yorum, yargısal yorum gibi yorum türleri bulunmaktadır.
Lafzî yorum dışında; sistematik yorum, tarihi yorum, gerçekçi yorum, serbest yorum, amaca dayalı yorum gibi başka yorum türleri de3 mevcuttur.
Bizi bu çalışma açısından ilgilendiren yorum, tarihi yorum ile amaçsal yorum yöntemleridir. Tarihi yorum yöntemi iki alt kategoriye ayrılır:
a) Objektif tarihi yorum: Bu yorum yönteminde, yasanın yorumlanmasına yasakoyucunun iradesi esas alınır. Ancak bu irade hükmün konulduğu andaki irade değil, hükmün uygulandığı andaki iradedir.4
b) Subjektif tarihi yorum: Bu yorum yöntemi yukarıdakinin tersidir, yani yasanın yorumlanmasında, hükmün konulduğu andaki yasakoyucunun güttüğü amaç araştırılır ve buna göre yasanın anlamı belirlenir.
