Avrupa Birliği’nde Devlet Yardımlarının İzlenmesi ve Denetimi
Arif ESİN
Avrupa Birliği’nde devlet yardımları yakından izlenmekte ve denetlenmektedir. Kamu müdahalelerinin çoğu zaman teşebbüsler arasında rekabeti bozduğu görülmektedir. Devlet yardımlarının rekabeti bozmadan sürdürebilir bir kalkınma için gerekli olduğunun altının çizilmesinde fayda vardır. Devlet yardımlarını zorunlu kılan bu temel nedenin kabulü serbest piyasa ekonomisine bu müdahale biçiminin de izlenmesini ve denetlenmesini beraberinde getirmiştir. Türkiye’de devlet yardımları AB normlarında izlenmemekte ve denetlenmemektedir. Yakın gelecekte uyum yasaları kapsamında ve Avrupa Birliği’nin Müktesebatınının Üstlenilmesine İlişkin Türkiye Ulusal Programı’nda yer aldığı şekilde bir izleme ve denetleme sistemi kurulacaktır. Bu sistemin idari ve mali özerkliği haiz bir kurum tarafından diğer bir anlatımla Rekabet Kurulu tarafından yapılması gerekmektedir. Bu husus tartışmaya dahi açık bir konu değildir. İzleme ve denetlemenin adeta olmazsa olmaz kuralıdır. Avrupa Birliği’nde de bu işlevi Komisyon’un rekabetten sorumlu genel müdürlüğü üstlenmiştir. Türkiye’de yeni bir sistem oluşturmadan önce AB’deki sistemin bilinmesinde büyük fayda vardır.
1. Avrupa Birliği’nde Devlet Yardımlarının İzlenmesi ve Denetimi Meselesi
Avrupa Birliği’nde hükümetlerin, yerel yönetimlerin ya da diğer kamu kurum ve kuruluşlarının ekonomiye müdahale faaliyetleri bazı durumlarda rekabet hukuku kuralları ile çelişmektedir. Bu durum beraberinde bir denetim mekanizmasının da geliştirilmesini gerekli kılmıştır. Bu denetim işlevi AET Kurucu Antlaşması ile Komisyon’a tanınmış, bu çerçevede mevcut yardımlar ile tasarım aşamasında olan yardımlar arasına da bir farklılık getirilmiştir.
Komisyon, üye devletler ile birlikte, bu devletlerde hali hazırda uygulanmakta olan yardım rejimlerini sürekli olarak incelemekte ve kendilerine ortak pazarın gelişme durumunu dikkate alarak öneriler yapmaktadır. Komisyon mevcut bir devlet yardımının rekabeti kısıtlayıcı etkisi bulunduğu kanaatine vardığı durumlarda, üye ülkeye bu konuda bilgi vererek 30 gün içerisinde cevap vermesini istemektedir. Bunun üzerine Komisyon bazı öneriler geliştirir, ancak Komisyon önerilerinin bağlayıcılığı bulunmamaktadır. Nitekim ilgili üye devletin Komisyon’un önlem önerilerini yürürlüğe koymaktan kaçınması halinde, Komisyon Amsterdam Antlaşması’nın 88’inci (AET Kurucu Antlaşması’nın 93) maddesinin 2’nci paragrafında öngörülen usul uyarınca, gerekli gördüğü değişiklikleri ya da yardım miktarı üzerinden indirimleri yapma yoluna gidebilir, hatta söz konusu yardım rejiminin iptaline karar verebilir. Bu çerçevede, Komisyon özellikle sektörel ya da bölgesel özellik taşımadığı ölçüde 87’nci maddenin 3’üncü paragrafında (a) ya da (c) bendinden yararlanamayan, yapıları itibarı ile de rekabeti ve üye devletler arası ticareti engelleme ya da kısıtlama tehlikesi içeren yatırım yardımları konusunda daha sert bir tavır sergilemektedir.
