Gümrük Birliği Çerçevesinde Devlet Yardımları Mevzuatının ve Uygulamasının Uyumlaştırma Yükümlülüğü

Arif ESİN

1. Devlet Yardımları ile Doğrudan İlgili Hükümler

Gümrük Birliği çerçevesinde devlet yardımları konusunun düzenlendiği temel madde OKK’nın 34’üncü maddesidir. AT kurucu Antlaşması’nın 92. maddesinden esinlenilerek ve hemen hemen aynı metin dikkate alınarak düzenlenmiş olan OKK’nın 34’üncü maddesine göre, normal koşullarda bazı teşebbüslere ya da teşebbüs ayırımı yapılmaksızın bazı ürünlerin desteklenmesine yapılan ve Türkiye ile Birlik arasındaki ticarete yönelik bütün devlet yardımları yasak kategorisine girmektedir.

Konuya genel bir rekabet yaklaşımı içinde bakıldığında, gerçekten, verilen yardımlarla rekabet genel prensipleri arasında açık bir çelişkiye işaret etmek gerekmektedir. Bu bağlamda, bazı işletmelerin, normal koşullarda ekonomik yaşamdan verimsiz iş görme alışkanlıklarından ötürü çekilmeleri gerekirken, yapılan devlet yardımları gerekçesi ile, suni olarak ekonomik faaliyetlerini sürdürmekte, bu şekli ile bir yandan pazar koşullarının optimal üretici sayısını ve üretici davranış tipini belirlemesi gerekirken, bu olgunun gelişmesine teşkil ettikleri kötü emsaller nedeni ile ulaşılmasına imkan tanımamaktadırlar. Keza rekabetin temel hedefleri arasında yer alan optimal kaynak kullanımı gerçekleşmemekte, yine rekabetin nihai amaçlarından olan tüketicinin bol ve ucuz mal arasında tercih yapma imkanı ortadan kaldırılmaktadır. Öte yandan konuya bazı ürün kategorilerinin desteklenmesi genel yaklaşımı içinde değinildiğinde, ülke ekonomik gerçeklerinin işaret etmediği üretim sahalarına suni olarak sürüklenmek söz konusu olabilmekte, normal koşullarda pahalıya üretilen bu ürünler, devletin sübvansiyonları nedeni ile piyasa ekonomisinin belirlediği koşulların dışında üretilmeye devam etmektedir.

Türkiye ile AB arasında devlet yardımlarının düzenlenmesi konusu Katma Protokol’ün yazıldığı tarihten itibaren, yukarıdaki değerlendirmelerin konusunu oluşturmuş, normal koşullarda yasak kapsamına giren devlet yardımları konusunda Türkiye’ye bir istisna tanımak üzere Katma Protokol’ün 43 (2) maddesi kaleme alınmıştır. Mezkur madde ile, AT kurucu Antlaşması’nın 92’nci maddesinin 3 (a) paragrafına gönderme yapılarak, Türkiye’nin geçiş dönemi süresince, Birliğin kendi içinde yaptığı değerlendirmelerde devlet yardımlarından yararlandırılmaya devam etmesi gereken az gelişmiş bölge olarak mütalaa edileceği karara bağlanmış, doğal olarak Türkiye ile Birlik arasında, ihracata verilen ve çoğunlukla anti damping prosedürlerinin konusunu oluşturan devlet yardımları hariç, bu konu ile ilgili herhangi bir ihtilaf yaşanmamıştır.