Sabit Yatırım Tutarları ve İstihdam Açısından Yeni Teşvik Sistemi ile Eski Teşvik Sisteminin Karşılaştırılması

Comparison of the New Incentive System With Previous Incentive System in Terms of the Fixed Investment Amounts and Employment

Zeynep KILIÇ

Bu çalışmada, yeni teşvik sisteminin yürürlüğe girdiği 19.06.2012 tarihinden bugüne kadarki süreçte sabit yatırım tutarları ve istihdam sayılarında meydana gelen farklar araştırılmıştır. Yapılan analizler neticesinde karşılaştırılan dönemlere ait teşvik belgeli yatırımların hem yatırım sayıları, hem sabit yatırım tutarları, hem de istihdam edilen personel sayıları bakımından artış gösterdiği tespit edilmiştir.

Vergi Teşvik, Yatırım, Teşvik Sistemi, İstihdam, Sübvansiyon.

In this study the differences occuring in fixed investment amounts and employment numbers have been investigated according to the new incentive system, which entered into force on 19.06.2012 in the period up to the date. As a result of anaylsis, it has been found that with incentive certificate investments’ both fixed invesment amount, and employed staff number have been increased in the compared periods.

Tax Incentives, Investment, Incentive Systems, Employment, Subsidy.

Giriş

19.07.2012 tarihinde yürürlüğe giren, 2012/3305 Sayılı Yatırımlarda Devlet Yardımları Hakkında Bakanlar Kurulu Kararı ile uygulanmaya başlanan yeni teşvik sistemi, gerek uygulama şekli, gerekse sonuçları bakımından eski teşvik sisteminden oldukça farklıdır.

Bu çalışmada, yeni teşvik sisteminin yürürlüğe girdiği tarihten bugüne kadar, sistemin öncelikli hedeflerinden olan yatırım tutarlarında artış olup olmadığı, istihdama etkisinin olup olmadığı sorularına cevap aranmıştır. Eski ve yeni teşvik sistemleri gerek hükümet, gerekse meslek örgütleri tarafından çok kez karşılaştırılmış, ekonomiye katkılarına ilişkin olumlu ve olumsuz eleştiriler yapılmıştır. Ancak yapılan çalışmalarda genel karşılaştırmalar genellikle yıllık istatistikler dikkate alınarak yapılmıştır. Bu çalışmada, literatürdeki kaynakların teorik yaklaşımlarına başvurulmuş, sistemler arası karşılaştırma yapılırken ilgili mevzuattan ve Ekonomi Bakanlığı’nın verilerinden faydalanılmıştır. Çalışmada sistemin eski ve yeni dönemlere ayrılmasında, yeni sistemin yürürlüğe girdiği tarih olan Haziran 2012 sonu baz alınmıştır. 01.01.2010-30.06.2012 tarihleri arasındaki 30 aylık dönemde uygulanan sistem çalışma boyunca “Eski Sistem”, 01.07.2012-31.12.2014 tarihleri arasındaki 30 aylık dönemde uygulanan mevcut sistem ise “Yeni Sistem” olarak adlandırılmıştır. 2015 yılı ilk çeyreğine ait sayısal verilerin henüz veritabanlarına tam olarak yüklenmediği göz önünde bulundurularak, 2014 hesap dönemi sonuna kadar olan verilerin baz alınması uygun görülmüştür. Ayrıca, yeni teşvik sistemi, 19.07.2012 tarihinde yürürlüğe giren, 2012/3305 Sayılı Yatırımlarda Devlet Yardımları Hakkında Bakanlar Kurulu Kararı ile ihdas edildiğinden, çalışmada bu Bakanlar Kurulu Kararı’na “Karar” adıyla atıf yapılacaktır.

Bu bilgiler ışığında, yeni sistemde teşviklerin kullandırım aracı olan destek unsurları ve teşvik uygulama şekilleri ayrı başlıklar halinde anlatılmış ve sayısal verilerle ortaya çıkan dönem farkları ortaya konulmuştur.

1. Genel Olarak Teşvik Kavramı

Türk Dil Kurumu teşvik kavramını “isteklendirme, özendirme” olarak açıklamıştır.¹ Ekonomik literatürde “teşvik” kavramı, Horoz ve Çiloğlu’ya göre; devlet tarafından, önceden belirlenmiş iktisadi ve toplumsal faaliyetlerin diğerlerine nazaran daha fazla ve hızlı gelişmesini kolaylaştırmak amacıyla, değişik metotlarla verilen nakdi, gayri- nakdi destek, yardım, hibe ve özendirmeler olarak tanımlanmaktadır.²

Aktan³ ise teşvik kavramının ekonomik anlamını şu şekilde açıklamıştır; “Teşvik, devlet tarafından çeşitli amaçlarla özel ve/veya kamu teşebbüslerine, bir karşılık mukabilinde veya karşılıksız olarak yapılan aynî ve nakdî yardımlardır.”

Teşvik kavramının uluslararası düzeyde kabul görmüş bir tanımı bulunmamakla birlikte, DTÖ, OECD, AB gibi organizasyonlar “devlet yardımı” ya da “sübvansiyon” terimlerini kullanmayı tercih etmişlerdir. Türkiye’de “yatırımları yönlendirme”, “teşvik tedbirleri”, “mali yardımlar” gibi terimler geçmişte kullanılmış olsa da yaygın kullanım “teşvik”tir. Sübvansiyon ise, daha çok dış ticarette tercih edilen bir kavramdır.⁴

Vergicilik açısından ise, vergi teşvikleri bir vergi harcaması olup, belli bir bölge veya sektörde yapılan yatırımlar üzerindeki vergi yükünün azaltılmasıdır.⁵ Vergi teşvikleri indirim, muafiyet yahut çeşitli ertelemeler şeklinde uygulanabilir.⁶

Vergi teşviklerinin özellikleri şu şekilde ifade edilebilir⁷ :

- Teşvikler, devlet tarafından sağlanan yardımlardır. Devlet, özel kesime teşvik sağladığı gibi, kamu teşebbüslerine de sağlayabilir.
- Teşviklerin devlete yüklediği bir maliyet bulunmaktadır. Çünkü girişimcilere yarar sağlayan teşvikler, devlet için azalan veya vazgeçilen gelir anlamına gelir.
- Teşvikler, bir yatırımın mahiyetini, bölgesini, sektörünü, büyüklüğünü ve zamanlamasını etkilemek amacına yönelik olarak hükümet politikaları olarak kullanılabilirler.