Taksitle Satım Sözleşmelerinde Tüketicilerin (Alıcıların) Genel İşlem Şartı İçerisinde Yer Alan Kayıtlara Karşı Korunması

Nihat Yavuz

Genel işlem Şartı (GİŞ) niteliğindeki kayıtları genel olarak tüketici sözleşmelerinde ve özellikle taksitle satımda tüketici aleyhine getirilen hükümlerin kanunun tamamlayıcı kurallarını ortadan kaldırması hallerinde olması lazım gelen hukuk ile olan hukuk bakımından incelenmesi ve yine taksitle satım sözleşmelerinde genelde büyük organizasyonlar olan satıcılar karşısında bireyin çaresizlik ve tecrübesizlik anlamında bu tür şartlara itibar eden taksitle satım sözleşmelerini imzalamalarının gabin teşkil edip etmeyeceği konuları ele alınmıştır.

Genel İşlem Şartı, Taksitle Satım, Taksitle Satım Sözleşmesi, Tamamlayıcı Hükümler ve Olması Lazım Gelen Hukuk.

A- Genel Olarak

Genel İşlem Şartı (GİŞ) niteliğindeki kayıtlara, genel olarak tüketici sözleşmelerinde, taksitli işlem olarak adlandırılan sözleşme türlerinde ve özellikle taksitle satım sözleşmelerinde (örneğin basım ve yayım yoluyla yapılan taksitle satış kampanyalarında) sıkça rastlanmaktadır. Özellikle; tüketici kredilerine ilişkin sözleşmelerde taksitlerin yanmasına, sigortaya, yetkili mahkemeye ilişkin satıcı lehine ve onun menfaatlerini gözeten kayıtlar tipik örneklerdir. Tüketici ise bu gibi şartlar karşısında çaresiz kalmakta ve hatta çoğu zaman bu şartları değerlendirebilecek ne vakte ne de yeterli güce sahip bulunmaktadır.

B- Genel İşlem Şartlarında Yer Alan Kayıtlar, Yasa’nın Emredici Hükümlerine, Ahlaka, Kamu Düzenine ve Kişilik Haklarına Aykırı İse Geçersizdir

Bu gibi hallerde, bireysel sözleşmeler için söz konusu olan geçersizlik nedenleri, genel işlem şartları ihtiva eden formüler sözleşmeler için de geçerlidir.

C- (GİŞ), Kanun’un Tamamlayıcı Kurallarını Ortadan Kaldırıyorsa Sözleşmenin Akıbeti Ne Olacaktır?

Tamamlayıcı hukuk kuralları, kişiler tarafından aksi kararlaştırılabilen, fakat aksi kararlaştırılmadıkça uygulanma alanı bulan kurallardır. Öte yandan genel işlem şartlarını düzenlemek yoluyla, bu şartlardan faydalanan kişi, aslında sözleşmenin içeriğini düzenlemiş bulunmaktadır. Bu suretle, korumak için öngördüğü tamamlayıcı hukuk kuralları, tek taraflı olarak sadece bir tarafın menfaatine göre yürürlükten kaldırılmış bulunmakta ve böylece müşteri tarafından bütünüyle kabul edilen metin, genel ve soyut bir şekilde sözleşmenin tamamlanması gibi bir etkiye sahip olmaktadır. Gerçekten de genel işlem şartları, çok sayıda sözleşmenin kuruluşunda tamamlayıcı hukuk kurallarını kovmakta ve böylece belirli yasal hükümler devamlı şekilde yürürlük dışında bırakılmaktadır. Denilebilir ki, taraflarca aksi kararlaştırılmadığı sürece, müşteri (alıcı), tarafından kabul edilmiş sayılan genel işlem şartları ile sözleşmeyi tamamlama amacıyla konulmuş olan kanunun tamamlayıcı hükümleri yarışma içinde bulunmaktadır.¹