Radyoloji Çalışanlarının İş ve Sosyal
 Güvenlik Hukuku Açısından Hakları

Rights of Radiology Workers in Terms of Employment and Social 
Security Act

Özgür DEMİR

Bu çalışmanın amacı radyoloji alanında çalışan işçilerin, günlük ve haftalık çalışma sürelerini ortaya koymak, fazla çalışma ücretlerinin nasıl hesaplanacağını aktarmak, hafta tatili ve sosyal güvenlik alanındaki düzenlemeleri belirtmektir. Ayrıca çalışmamızda radyoloji çalışanlarının fazla çalışma süreleri ve sosyal güvenlik hesaplamaları ile ilgili örnekler aktarılacaktır.

İş Hukuku, Sosyal Güvenlik Hukuku, Radyoloji Çalışanları, Fazla Çalışma, Hafta Tatili.

The purpose of this study is to demonstrate the daily and weekly working hours of the employees working in the field of radiology, to convey how to calculate overtime wage, to specify the arrangements on the weekly rest day and social security. Moreover, we will give examples of overtime and social security calculations of radiology workers in our study.

Labor Law, Social Security Law, Radiology Workers, Overtime Work, Weekly Rest Day.

I. Radyoloji Çalışanlarının Haftalık Çalışma Süresi ve Hafta Tatili

Radyoloji teknikeri, teknisyeni ya da radyolog olarak görev yapan işçiler radyoloji çalışanı işçilerdir. Ancak radyoloji çalışanlarını, sadece bu işçiler ile sınırlamak doğru olmaz. Fiilen radyolojiye maruz kalan tüm işçiler, unvanla kısıtlanmaksızın radyoloji çalışanı olarak değerlendirilmelidir. Şu bir gerçektir ki ülkemizde radyoloji işçileri de dahil olmak üzere, iş hukuku nezdinde yargıya taşınan uyuşmazlıkların başında haftalık çalışma süresini aşan fazla çalışmaların ve hafta tatilinin işçilere kullandırılmaması gelmektedir.

Radyolojide çalışan işçiler işveren ile bir iş sözleşmesi çerçevesinde 4857 sayılı İş Kanunu¹ ve ilgili yönetmeliklere bağlı olarak çalışmaktadırlar. 4857 sayılı Kanun, özel sektörde faaliyet gösteren işyerlerinde istisnalar saklı kalmak üzere uygulanan genel kanundur. 4857 sayılı İş Kanununun 63’üncü maddesinde çalışma süresi haftada en çok 45 saat olarak belirtilmiştir.² Madde metnine bakılırsa 4857 sayılı Kanunun “Çalışma süresi” başlıklı 63’üncü maddesinde, “Genel bakımdan çalışma süresi haftada en çok kırk beş saattir. Aksi kararlaştırılmamışsa bu süre, işyerlerinde haftanın çalışılan günlerine eşit ölçüde bölünerek uygulanır... Tarafların anlaşması ile haftalık normal çalışma süresi, işyerlerinde haftanın çalışılan günlerine, günde on bir saati aşmamak koşulu ile farklı şekilde dağıtılabilir. Bu halde, iki aylık süre içinde işçinin haftalık ortalama çalışma süresi, normal haftalık çalışma süresini aşamaz. Denkleştirme süresi toplu iş sözleşmeleri ile dört aya kadar artırılabilir…” denilmektedir.

Yine 4857 sayılı Kanunun 63’üncü maddesine dayanılarak çıkarılan İş Kanununa İlişkin Çalışma Süreleri Yönetmeliğinin³ haftalık normal çalışma süresi başlıklı 4’üncü maddesinde, “Genel bakımdan çalışma süresi haftada en çok kırk beş saattir. Aksi kararlaştırılmamışsa bu süre, işyerlerinde haftanın çalışılan günlerine eşit ölçüde bölünerek uygulanır. Haftanın iş günlerinden birinde kısmen çalışılan işyerlerinde, bu süre haftalık çalışma süresinden düşüldükten sonra, çalışılan sürenin çalışılan gün sayısına bölünmesi suretiyle günlük çalışma süreleri belirlenir. Günlük çalışma süresi her ne şekilde olursa olsun 11 saati aşamaz.” hükmü yer almaktadır.

İş Kanunu ve ilgili Yönetmelikte yer alan bu genel düzenleyici hükümlerin yanı sıra radyoloji işinde çalışanları ilgilendiren özel hukuki düzenlemeler de bulunmaktadır. Bunlardan ilkini çok eski bir düzenleme olan 3153 sayılı Radiyoloji, Radiyom ve Elektrikle Tedavi ve Diğer Fizyoterapi Müesseseleri Hakkında Kanun⁴ ile yine aynı Kanunun uygulamasını gösterir Radyoloji, Radyom ve Elektrikle Tedavi Müesseseleri Hakkında Tüzük⁵ yanı sıra 6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu⁶ oluşturur.

Radyoloji çalışanlarının haftalık çalışma süresi 3153 sayılı Radiyoloji, Radiyom ve Elektrikle Tedavi ve Diğer Fizyoterapi Müesseseleri Hakkında Kanunun ek 1’inci maddesiyle düzenlenmiştir. Buna göre iyonlaştırıcı radyasyonla teşhisin, tedavinin veya araştırmanın yapıldığı yerler ile bu işlerde veya işlemlerde çalışan personelin haftalık çalışma süresi 35 saattir.

3153 sayılı Radyoloji, Radiyom ve Elektrikle Tedavi ve Diğer Fizyoterapi Müesseseleri Hakkında Kanunun ek 1’inci maddesine dayanılarak çıkarılan, Sağlık Hizmetlerinde İyonlaştırıcı Radyasyon Kaynakları ile Çalışan Personelin Radyasyon Doz Limitleri ve Çalışma Esasları Hakkında Yönetmelik⁷ , radyasyon kaynağı ile teşhisin, tedavinin veya araştırmanın yapıldığı kamu ve özel tüm sağlık kurumları ve kuruluşları ile radyasyon kaynaklarıyla çalışan personeli kapsar. Yönetmeliğe göre, radyasyon kaynağı ile çalışan personel 3153 sayılı Kanunun ek 1’inci maddesinde öngörülen süre olan haftalık 35 saat dâhilinde çalıştırılır. Bu personel, normal mesai dışında icap nöbetine çağrılmış ise icap nöbetinde bilfiil çalışılan süre de haftalık çalışma süresine dâhil edilir. Bu personelin çalışma şekli, kanuni süreyi aşmamak kaydıyla, hizmetin etkinlik ve sürekliliğinin sağlanması bakımından vardiya veya nöbet şeklinde düzenlenebilir.

Tüm bu hükümleri ele aldığımızda karşımıza halen yürürlükte olan 4857 sayılı Kanun ile 3153 sayılı Kanunun aynı konu (haftalık çalışma süresi) hakkında iki ayrı düzenlemesinin bulunduğu görülmektedir. Buradan hareketle, genel kanun özel kanun ayrımına gidilecek olursa 3153 sayılı Kanun ve uygulamalarının doğrudan radyoloji çalışanlarına yönelik düzenlenmesi sebebiyle 4857 sayılı İş Kanunu nezdinde radyoloji çalışanları açısından daha özel bir kanun olduğu açıktır. Yine çalışma mevzuatına bakıldığında işçi lehine yorum ilkesi⁸ gereğince de radyoloji çalışanlarının haftalık çalışma süresinin 35 saat kabul edilmesi gerekmektedir.

4857 sayılı Kanunun 46’ncı maddesine göre işçilere tatil gününden önce belirlenen iş günlerinde çalışmış olmaları koşulu ile yedi günlük bir zaman dilimi içinde kesintisiz en az yirmi dört saat dinlenme (hafta tatili) verilir.⁹ Çalışılmayan hafta tatili günü için işveren tarafından bir iş karşılığı olmaksızın o günün ücreti tam olarak ödenir.

Ayrıca;