TBK m. 66/III Hükmüne Dayalı Organizasyon Sorumluluğunun İşletme Bilimi Anlamında Organizasyon ile İlişkisi

The Relationship Between Organisation Liability Based on TCO art. 66/III and Organisation in the Meaning of Enterprise Science

Mustafa ÜNLÜTEPE

Sosyo-teknik bir organizasyon yapısı üzerine kurulu 6098 sayılı Türk Borçlar Kanunu (TBK) m. 66/III hükmü, bir kusursuz sorumluluk ve işletmesel alandaki genel sorumluluk düzenlemesi niteliğinde olmak üzere, organizasyon sorumluluğunu (işletme sorumluluğu) öngörür. İsviçre Sorumluluk Hukukunun Yeniden Revizyonu ve Birleştirilmesine İlişkin Federal Kanun Ön Tasarısı (VE-OR) Art. 49a hükmü, TBK m. 66/III hükmünün temel kaynağını oluşturur. Buna göre, işleten, işletme faaliyetinin sebep olduğu zararlardan ötürü sorumludur. Sorumluluğun tipiklik unsuru, işletme organizasyonundaki objektif eksikliktir. İşleten, işletme organizasyonun zararın doğmasını önlemeye elverişli olduğunu (organizasyona özen) ispat ederek sorumluluktan kurtulabilir. İşletme bilimi içerisindeki organizasyon öğretisi, işletme yapılarını konu edinir. Bu şekilde, organizasyonların açıklanması ve anlaşılmasına ilişkin organizasyon teorileri, organizasyon sorumluluğuna sebep teşkil edecek organizasyon eksikliklerinin hukuki sonuçları bakımından esas itibarıyla çözüm sağlamazlar ve bu bakımdan, organizasyon modelleri ile organizasyon sorumluluğu arasında tam olarak güçlü bir ilişkiden bahsedilemez. Nitekim işletme bilimine ilişkin organizasyon modelleri, organizasyon sorumluluğunu engelleyecek nitelikte kesin bir organizasyon yapısı belirlemez. Ancak teorilerin belirlemiş olduğu bir kısım ilkeler, organizasyon yükümlülükleri ve bunların ihlaline dayalı olarak (organizasyon eksikliği) ortaya çıkan organizasyon sorumluluğu bakımından da benzerlik gösterir. Dolayısıyla organizasyon eksikliklerinin organizasyon öğretisi ile organizasyon sorumluluğu kapsamında disiplinlerarası bakış açısı ile incelenmesi büyük önem taşır.

Haksız Fiil, Kusursuz Sorumluluk, İşletme Sorumluluğu, Organizasyon, Organizasyon Eksikliği, Organizasyon Sorumluluğu, Organizasyon Teorileri, Organizasyon İlkeleri, Özen Yükümlülüğü, İşleten.

Turkish Code of Obligations No. 6098 (TCO) Art.66/III, based on a socio-technic organisation structure, issues organisation liability (enterprise liability) which is a strict liability and general liability regulation in enterprise area. Draft of a Federal Act on the Revision and Unification of Swiss Liability Law (VE-OR) Art. 49a constitutes basic sources of TCO Art. 66/III. Thereby entreprenuer is regarded as responsible because of damages which are caused by operating activities. Typicality element of organisation liability is objective defect of organisation in enterprise. Entreprenuer can be discharged of responsibility by proving that the organisation of the enterprise (duty of care in organisation) is available to prevent damage. The doctrine of organisation in the enterprise science mentions that enterprise constructions. Thus virtually organisation theories which are relating to explaining and understanding organisations, don't provide a solution for legal results of organisation deficients which caused organisation liability and in this respect there is no completely strong relationship between organisation models and organisation liability. Indeed organisation models related to enterprise science don't determine a certain organisation structure which prevents organisations liability. But a part of principles which are determined by theories shows similarity to organisation charges and organisation liability which is caused by breaching of these charges (organisation deficients). Therefore, it is of great importance to analyze organisation deficiencies through organisation doctrine and organisation liability with an interdisciplinary point of view.

Tort, Strict Liability, Enterprise Liability, Organisation, Defect of Organisation, Organisation Theories, Organisation Principles, Duty of Care, Entrepreneur.

GİRİŞ

6098 sayılı Türk Borçlar Kanunu'nun¹ (TBK) hükümleri ile haksız fiil hukuku kapsamında özellikle kusursuz sorumluluk alanında 818 sayılı Borçlar Kanunu'nda² (eBK) yer almayan kusursuz sorumluluk halleri kabul edilmiştir. Bu kapsamda, yürütülen işletme faaliyetlerinin sebep olduğu zararlar göz önünde bulundurularak, tayin edilen hükümler ile işletmesel alanda sorumluluğun ağırlaştırılması yoluna gidilmiştir. Bu çerçevede, TBK m. 66/III hükmünde organizasyon sorumluluğu (işletme sorumluluğu) düzenleme altına alınmıştır.

TBK’nın haksız fiiller alanındaki yeniliklerinin temel kaynağını, WIDMER/WESSNER tarafından hazırlanan ve İsviçre'de yasalaşmamış bulunan, "Sorumluluk Hukukunun Yeniden Revizyonu ve Birleştirilmesine İlişkin Federal Kanun Ön Tasarısı" [Haftpflichtgesetzs-Vorentwurf eines Bundesgesetzes über Revision und Vereinheitlichung des Haftpflichtrechts (VE-OR)] oluşturmaktadır³ . VE-OR Art. 49a hükmü, organizasyon sorumluluğu düzenlemesine dayanak teşkil etmiştir.

TBK m. 66/III ile "Bir işletmede adam çalıştıran, işletmenin çalışma düzeninin zararın doğmasını önlemeye elverişli olduğunu ispat etmedikçe, o işletmenin faaliyetleri dolayısıyla sebep olunan zararı gidermekle yükümlüdür." düzenlemesine yer verilmiştir. Söz konusu düzenleme ile birlikte işletmeler bakımından kusursuz sorumluluğun uygulama alanı önemli ölçüde genişletilmiştir. Buna göre, daha geniş düzenlemelerle, hâkimlerin yorum araçlarıyla bu düzenlemelerin içini doldurması gerektiği düşünüşü gelişmiştir⁴ . Bu çerçevede, kusur sorumluluğu ilkesi önemli ölçüde zayıflatılarak mümkün olduğunca zararın, kusuru bulunmasa da bir başkasına aktarılmasının sağlanması eğilimi bulunduğu görülmekte olup; TBK sistemi, kusursuz sorumluluğu, kusur sorumluluğu karşısında, en az onun kadar güçlü bir ilke olarak kabul etmiştir⁵ . Böylelikle işletmeler bakımından kusursuz sorumluluğun ağırlaştırılması yoluna gidilmiştir⁶ .