Arama yapmak için lütfen yukarıdaki kutulardan birine aramak istediğiniz terimi girin.

Gıda Üreticisinin Sorumluluğu

Food Manufacturer Liability

Dilek BALİOĞLU

Gıda ve ilaç, eski çağlardan bu yana cezai ve idari yaptırımlar da getirilmek suretiyle düzenlenen alanlardır. Besinler fiziksel, kimyasal ve biyolojik olarak insan sağlığını tehdit eder hale gelebilmektedir. Genetik mühendisliği, yeni teknolojiler, gıda katkı maddeleri, kimyasal gübre ve veteriner ilaçları uygulamaları gibi çeşitli hususlar, gıda güvenliği riskleri oluşturmaktadır. Güvenli olmayan gıdalar, özellikle yenidoğanları, küçük çocukları, yaşlıları ve hastaları etkilemektedir. Belli başlı endüstri ülkelerinde, tüm üreticiler için düzenlemeler getiren ürün sorumluluğu yasalarının yanı sıra, belirli mamullerin (özellikle oyuncak, ilaç ve gıda maddeleri) üreticileri için özel düzenlemeler yapıldığı görülmektedir. Bu insan sağlığının kutsallığı ilkesinin kabulüdür.Türk hukukunda gıda üreticisinin sorumluluğunu özel olarak düzenleyen bir kanun yoktur. Üreticinin sorumluluğu ise, 6502 sayılı Tüketicinin Korunması Hakkında Kanun ve Ayıplı Malın Neden Olduğu Zararlardan Sorumluluk Hakkında Yönetmelik ile düzenlenmiştir. Gıda üreticisinin sorumluluğu konusu ise, genel anlamda üreticinin sorumluluğundan pek çok yönden farklılık göstermektedir.Bu çalışmada gıda üreticisinin özel hukuktan kaynaklanan sorumluluğu ele alınmış ve konuya ilişkin tartışmalar, yargı kararları ve mevzuat çerçevesinde bir zemine oturtulmaya çalışılmıştır.

Gıda Üreticisinin Sorumluluğu, Ürün Sorumluluğu, Tehlike Sorumluluğu, Üretici, Gıda.

Food and medicine are areas that have been regulated since the ancient times by bringing criminal and administrative sanctions. Foods can become physically, chemically and biologically threatening human health. Various issues such as genetic engineering, new technologies, food additives, chemical fertilizers and veterinary medicines are food safety risks. Insecure foods are particularly affecting newborns, young children, elderly people and patients. In major industrial countries, regulations have been made for the producers of certain products (especially toys, drugs and foodstuffs), as well as the laws on product liability, which regulate all producers. This is the acceptance of the sanctity of human health.In Turkish law, neither a medicine code regulating the liability of medicine producer nor a product liability code regulating the liability of product is available. In the current system although there are attempts to find a solution within the framework of the debates under the scope of the TKHK (Consumer Protection Law), a satisfactory conclusion could not be reached. TKHK does not provide any supportive solutions in this quest for solution.In this study, legal liability of food producershas been investigated and tried to base on a ground within the framework of the debates, judicial decisions and legislation.

Food Manufacturer Liability, Product Liability, Absolute Liability, Producer, Food.

GİRİŞ

Gıda, insan yaşamının her alanını kapsayan başlıca gereksinimlerinden biridir. İnsan sağlığı bakımından güvenilir gıda üretimi ve tüketimi büyük önem taşımaktadır. Türkiye 2010 yılında 5996 sayılı Veteriner Hizmetleri, Bitki Sağlığı, Gıda ve Yem Kanunu’nu1 ile AB mevzuatına uyum sağlarken, gıda güvenliği politikasını modernize etmiştir.

Gıdaların üretimi, işlenmesi ve paketlenmesi yahut satışa sunulması aşamalarında insan sağlığı için ciddi riskler oluşturabilecek teknolojilerin kullanılması, bitki ve hayvanlar üzerinde gen tekniklerinin uygulanması, organik ürün pazarında gelişmeler, gıda üretiminde sahtekârlıklar güvenilir gıdanın önemini zaman içinde giderek artırmaktadır.

Bu çalışmada, gıda üreticisinin hukuki sorumluluğunun niteliği ve şartları incelenmektedir. Belirtmek gerekir ki, Türk hukukunda üreticinin sorumluluğunu veya karşılaştırmalı hukukta olduğu gibi ürün sorumluluğunu özel olarak düzenleyen bir kanun yoktur. Dolayısıyla, üreticinin özel olarak da gıda üreticisinin sorumluluğu konusunda ilk başvurulan düzenleme 6502 sayılı Tüketicinin Korunması Hakkında Kanun’dur2 . Gerek 6502 sayılı Kanun’da, gerek 6502 sayılı Kanun ile mülga 4077 sayılı Kanun’da üreticinin sorumluluğuna ilişkin sınırlı kapsamda hükümler bulunmakla birlikte, sorumluluğun niteliğine ilişkin açık bir düzenleme yapılmamıştır.

Bununla birlikte, 4077 sayılı Kanun’un 4’üncü maddesine dayanılarak çıkarılan “Ayıplı Malın Neden Olduğu Zararlardan Sorumluluk Hakkında Yönetmelik”in3 1. maddesinde, amaç, ayıplı malın neden olduğu zararlardan, üreticisinin sorumluluğunun usul ve esaslarını düzenlemek olarak belirlenmiştir. Buna göre, üreticinin sorumluluğu kusursuz sorumluluk olarak kabul edilmiştir. Yönetmelikte “Ayıplı Ürün Nedeniyle Sorumluluk Hakkında Üye Ülkelerin Hukuki ve İdari Düzenlemelerinin Uyumlaştırılmasına İlişkin 25.7.1985 tarihli ve 85/374 sayılı Avrupa Konseyi Direktifi”4 esas alınmıştır.

Öte yandan, üreticinin sorumluluğu ile ilgili olarak 4703 sayılı Ürünlere İlişkin Teknik Mevzuatın Hazırlanması ve Uygulanmasına Dair Kanun’a5 da değinmek gerekmektedir. Zira, bu Kanun’da da üreticinin sorumluluğu ilgili bazı düzenlemeler yapılmıştır.

Bütün bu mevzuat çerçevesinde, doktrinde üreticinin sorumluluğuna ilişkin pek çok farklı görüş ileri sürülmüştür. Bu çalışmada ilk olarak gıda, gıda teknolojisi ve gıda güvenliği kavramları açıklanacak, daha sonra Türkiye’de ve dünyada gıda güvenliğine ilişkin mevzuata değinilecektir.

Çalışmanın ikinci bölümünde, genel anlamda üreticinin sorumluluğuna ilişkin mevzuat, doktrin ve Yargıtay kararlarına yer verilecek, üçüncü bölümde ise, gıda üreticisinin sorumluluğu konusu değerlendirilecektir. Son olarak gıda üreticisinin sorumluluğunun, TBK md. 71’de yer alan tehlike sorumluluğu kapsamına girip girmeyeceği konusu ele alınacaktır.

BİRİNCİ BÖLÜM
GIDA, GIDA TEKNOLOJİSİ VE GIDA GÜVENLİĞİ

Türk hukuku bakımından gıda kavramının yasal tanımı 5996 sayılı Veteriner Hizmetleri, Bitki Sağlığı, Gıda ve Yem Kanunu’nda yer almaktadır. Kanun’da gıda, AB’nin 28.1.2002 tarih ve 178/2002/EC sayılı Genel Gıda Kanunu’na6 uygun olarak tanımlanmıştır.

Kanun’un 3’üncü maddesinin yirmi dördüncü fıkrasına göre gıda; doğrudan insan tüketimine sunulmayan canlı hayvanlar, yem, hasat edilmemiş bitkiler, tedavi amaçlı kullanılan tıbbi ürünler, kozmetikler, tütün ve tütün mamulleri, narkotik veya psikotropik maddeler ile kalıntı ve bulaşanlar hariç, insanlar tarafından yenilen, içilen veya yenilmesi, içilmesi beklenen işlenmiş, kısmen işlenmiş veya işlenmemiş her türlü madde veya ürün, içki, sakız ile gıdanın üretimi, hazırlanması veya muameleye tabi tutulması sırasında kullanılan su veya herhangi bir maddeyi ifade eder.

Gıda Hijyeni Yönetmeliği’nin7 4’üncü maddesinde ise, gıda işlenmiş veya işlenmemiş olarak ikiye ayrılmaktadır. İşlenmemiş gıda ürünleri; hasat edilen, bölünen, parçalara ayrılan, dilimlenen, doğranan, kemiğinden ayrılan, kıyılan, yüzülen, soyulan, çekilen, kesilen, temizlenen, ayıklanan, trimlenen, kabuğundan ayrılan, öğütülen, soğutulan, dondurulan, derin dondurulan veya çözündürülen ürünleri de içeren işlemeye tabi tutulmamış gıdaları ifade eder. İşlenmiş gıda ürünleri ise, işlenmemiş ürünlerin işlenmesi sonucu elde edilen ve üretimleri için gerekli olan veya onlara karakteristik özelliklerini veren bileşenleri içeren gıdalardır.

Gıda teknolojisi, besin değeri olan bitkisel veya hayvansal ürünleri (hammadde), taze olarak tüketime, pişirmeye ya da bozulmadan uzun süre saklamaya uygun duruma getirmek için modern teknolojileri uygulayarak işleyen bir teknoloji dalıdır.

Günümüzde gıda sanayi ve gıda ticaretinde yaşanan hızlı gelişmeler ve gıda üretim tekniklerinin gelişmesine paralel olarak ürün formülasyonu ve ürün çeşitliliğinde artışlar olmakta; gen teknolojileri, nanoteknoloji, tohum, gübre, hormon, zirai ilaç ve katkı maddeleri kullanımı söz konusu olmaktadır. Bu nedenle, gıdaların insan sağlığına zarar vermeyecek nitelikte üretilmesi zorunluluğu giderek önem kazanmaktadır8 .

Gıda üretimindeki yeni teknolojilerin güvenilirliği henüz tam olarak bilinememektedir. Zira gıdanın insan sağlığına zararlı olup olmadığının belirlenmesinde; tüketenin sağlığı üzerinde ani, kısa veya uzun vadede oluşturabileceği muhtemel etkileri yanında, gelecek nesiller üzerindeki etkileri, birikerek artan etkileri ve belirli tüketici gruplarının özel sağlık hassasiyetleri de önemlidir.