Arabuluculuk Sonunda Düzenlenen Anlaşma Belgesine İcra Edilebilirlik Şerhi Verilmesinde Görevli ve Yetkili Mahkeme

The Jurisdiction and Venue of the Court for Request of
 Annotation Regarding the Enforceability of Agreement
 Arranged at the End of the Mediation Process

Mustafa Serdar ÖZBEK

6325 sayılı Hukuk Uyuşmazlıklarında Arabuluculuk Kanununa göre, taraflar arabuluculuk faaliyeti sonunda bir anlaşmaya varırlarsa, bu anlaşma belgesinin icra edilebilirliğine ilişkin şerh verilmesini talep edebilirler. Dava açılmadan önce arabuluculuğa başvurulmuşsa, anlaşmanın icra edilebilirliğine ilişkin şerh verilmesi, asıl uyuşmazlık hakkındaki görev ve yetki kurallarına göre belirlenecek olan mahkemeden talep edilebilir. Davanın görülmesi sırasında arabuluculuğa başvurulması durumunda ise anlaşmanın icra edilebilirliğine ilişkin şerh verilmesi, davanın görüldüğü mahkemeden talep edilebilir. Bu şerhi içeren anlaşma, ilam niteliğinde belge sayılır. Ancak bu hüküm uygulanabilir değildir ve değiştirilmelidir. Taraflar anlaşma belgesinin ilam niteliğinde belge olmasını istiyorlarsa, buna icra edilebilirlik şerhi almalıdırlar. İcra edilebilirlik şerhinin verilmesinde görevli merci, bu konuda uzmanlaşmış olan icra mahkemesi olmalıdır. İcra edilebilirlik şerhinin verilmesinde görevli icra mahkemesi, talepte bulunan tarafın veya taraflardan birinin oturduğu yer mahkemesi olmalıdır.

Arabuluculuk Süreci, Arabuluculuk Anlaşma Belgesi, İcra Edilebilirlik Şerhi, Yetkili ve Görevli Mahkeme, İcra Mahkemesi.

According to Law on Mediation in Civil Disputes No 6325, if the parties reach an agreement at the end of the mediation process, they may submit such agreement to a court and demand for the issuance of a commentary regarding its enforceability. If the mediation was sought before the commencement of litigation, the request must be made to the court whose authority is to be determined according to the rules of authority and subject matter jurisdiction concerning the actual dispute. If mediation was sought during litigation, the request for the issuance of a commentary regarding enforceability of mediation agreement must be made to the court that is trying the action. The agreement containing such commentary shall be considered as a document with the attributes of the enforcement copy of the judgment. However this provision is not practicable and must be changed. If the parties will desire for mediation agreement to have a document with the attributes of the enforcement copy of the judgment, then they must obtain a commentary of enforceability. The competent authority for the commentary of enforceability must be enforcement court specialized on this matter. With respect to the authority of the enforcement court, the court at the venue in which the party making the request or a party concerned is resident, must has venue in demands of commentary of enforceability.

Mediation Process, Document of Mediation Agreement, Commentary Regarding Enforceability, Jurisdiction and Venue of Court, Enforcement Court.

GİRİŞ

6325 sayılı Hukuk Uyuşmazlıklarında Arabuluculuk Kanunu¹ (HUAK) uyarınca arabuluculuk faaliyeti sonunda ihtilaflı tarafların anlaşma sağlaması hâlinde, taraflar bir anlaşma belgesi düzenleyebilirler. Taraflar isterse mahkemeye başvurarak bu belgeye icra edilebilirlik şerhi verdirebilirler. Mahkemesinin böyle bir şerh verebilmesi için, anlaşma suretiyle çözüme kavuşturulan uyuşmazlığın, tarafların üzerinde serbestçe tasarruf edebileceği bir işten kaynaklandığını ve içerik itibariyle cebrî icraya elverişli olduğunu tespit etmesi gerekir. Bu şekilde icra edilebilirlik şerhi verilmiş olan anlaşma belgesi, ilâm niteliğinde belge sayılacaktır. Ancak Kanunda, dava açılmadan önce arabuluculuğa başvurulan hâllerde icra edilebilirlik şerhi verilmesi için başvurulacak görevli ve yetkili mahkeme karışık bir formülle belirlenmiş olup, görevli ve yetkili mahkemenin tespiti çeşitli ihtilaflar çıkarmaya elverişlidir.

A. ARABULUCULUK FAALİYETİ SONUNDA ANLAŞMA BELGESİNİN DÜZENLENMESİ

Arabuluculuk sona erdiğinde, arabulucu bunu bir tutanakla belgelendirir. Böylece, arabuluculuk faaliyetinin sona erip ermediği veya ne zaman sona erdiği konusunda bir tereddüt doğması önlenir. Arabulucu tarafından düzenlenen bu tutanakta, arabuluculuk sonunda tarafların anlaştıkları veya anlaşamadıkları yahut arabuluculuğun nasıl sonuçlandığı belirtilerek, tutanağın altı, arabulucu, taraflar veya vekillerince imzalanır. Belge, taraflar veya vekillerince imzalanmazsa, sebebi belirtilmek sûretiyle sadece arabulucu tarafından imzalanır (HUAK m. 17, 2; HUAKY m. 21, 2). Böyle bir durumda anlaşma belgesi tarafları borç altına sokmaz. Tarafların imzasını içermeyen anlaşma belgesine ilâm niteliği kazandırılamaz ve mahkemeden, anlaşma belgesinin icra edilebilirliğine ilişkin şerh (icra edilebilirlik şerhi) verilmesi istenemez.

Hukuk Uyuşmazlıklarında Arabuluculuk Hakkındaki Avrupa Konseyi Bakanlar Komitesinin Rec (2002) 10 Sayılı Tavsiye Kararının 6. ilkesinin 16. maddesine göre, her arabuluculuk faaliyetinin sonunda, yapılan anlaşmanın konusunu, kapsamını ve sonuçlarını belirlemek için yazılı bir belge düzenlenmesi uygun olur² .

Arabuluculuk sonunda düzenlenen tutanağa, faaliyetin sonuçlanması dışında hangi hususların yazılacağına taraflar karar verir. Tutanakta yer alacak diğer hususları taraflar serbestçe kararlaştırabilirler. Gizlilik ilkesi gereği taraflar, tutanakta (ve anlaşma belgesinde), arabuluculuk süreci ve uzlaşma müzakereleri hakkında bilgi vermek istemeyebilirler. Bu sebeple tutanakta, müzakerelerin içeriği, müzakerelerde yapılan beyan ve açıklamalar ile tarafların müzakerelerdeki davranışları hakkında bilgi verilmemesine dikkat edilmelidir³ . Arabulucu da, aydınlatma yükümlülüğü kapsamında, düzenlenecek tutanağın içeriği ve hukukî sonuçları hakkında tarafları bilgilendirmelidir (HUAK m. 17, 3; HUAKY m. 21, 3).

Arabuluculuk sonucunda anlaşmaya varılırsa, bu anlaşmanın kapsamı, sözleşme özgürlüğü ilkesi çerçevesinde taraflarca belirlenir. Anlaşma (uzlaşma) belgesi düzenlenmesi hâlinde bu belge, taraflar, varsa vekilleri ve arabulucu tarafından imzalanır (HUAK m. 18, 1; HUAKY m. 22, 1).

B. DAVA AÇILMADAN ÖNCE ARABULUCULUĞA BAŞVURULMUŞSA ANLAŞMA BELGESİNE İCRA EDİLEBİLİRLİK ŞERHİ VERİLMESİNDE GÖREVLİ VE YETKİLİ MAHKEME

İhtilaflı taraflar, varılan anlaşmayı mevcut hâliyle uygulamak isterlerse, arabuluculuk sonunda düzenlenen belge sözleşme hukukunun genel hükümlerine tâbi olur⁴ .

İhtilaflı taraflar, arabululuculuk sürecinde avukatla temsil edilmiş ve sonuçta tutulan tutanak taraflar ile avukatları tarafından birlikte imzalanmışsa, bu tutanak, Avukatlık Kanunu m. 35/A’ya göre ilâm niteliğinde belge teşkil ettiğinden, bu tutanağın icra edilebilirlik niteliği kazanması için mahkemeye sunulması gerekli değildir.

Bunun dışındaki hâllerde taraflar, arabuluculuk faaliyeti sonunda yaptıkları anlaşmayı içeren anlaşma belgesine ilâm niteliği kazandırılmak istiyorlarsa, mahkemeden anlaşma belgesinin icra edilebilirliğine ilişkin şerh (icra edilebilirlik şerhi) verilmesini talep etmelidirler⁵ (HUAK m. 18, 2).

“İcra edilebilirlik şerhi” (enforcement terms, order for enforcement, formule exécutoire, Vollstreckungsklausel), bazı yargı sistemlerinde (örneğin Fransa ve Almanya’da) ilâma (veya icra edilebilir belgeye) eklenen bir şerh olup, ilâmlara icra kabiliyetini (icra gücünü) kazandırır⁶ . Bâzı Üye Devletlerde icra edilebilirlik şerhi her hükme kendiliğinden eklemekteyken, diğerlerinde bu konuda mahkemeden talepte bulunmak gerekmektedir. Örneğin Alman hukukunda ilâma (icra edilebilir belgeye) icra edilebilirlik şerhinin eklenmesi, icra takibinin önemli bir aşaması ve kural olarak, icra edilebilir belgenin ilâmlı icra yoluyla icra edilebilmesinin ön koşuludur⁷ (ZPO § 724-725). İcra edilebilirlik şerhini içeren vesika, mahkeme kâtibi (Urkundsbeamte) tarafından hazırlanır ve ilâma veya diğer icra edilebilir belgeye eklenir⁸ . Bir suret olarak düzenlenen icra edilebilirlik şerhi şu şekildedir:

“Yukarıdaki suret, icra amacıyla [borçlunun adı] için düzenlenmiştir”⁹ .

Bâzı yargı sistemlerinde ise böyle bir şartın uygulanması yoktur. Örneğin Türk hukukunda, ilâm veya ilâm niteliğinde belgelerin ilâmlı icraya konulabilmesi için mahkemece bunlara “icra edilebilirlik şerhi” eklenmesi söz konusu değildir. 6325 sayılı Hukuk Uyuşmazlıklarında Arabuluculuk Kanununda, anlaşma belgesine ilâm niteliği kazandırabilmek için, mahkemeye başvurarak icra edilebilirlik şerhi istenmesi düzenlenmiş ve mevzuatta yeni bir usule yer verilmiştir¹⁰ .

Mahkemece icra edilebilirlik şerhi verilmesine ilişkin Hukuk Uyuşmazlıklarında Arabuluculuk Kanununa bir düzenleme, Türk hukukunda HMK m. 414, 2’de, hakemlerce verilen ihtiyatî tedbir kararlarının icrası için öngörülmüştür. Hakemlerce verilen tedbir kararına uyulmaması veya uyulmaması ihtimali olması hâlinde yetkili mahkeme, hakem veya hakem kurulunca verilen tedbir kararının, taraflardan birinin talebi ve geçerli bir tahkim sözleşmesinin bulunması kaydıyla icra edilebilirliğine karar verir. Mahkemenin, HMK m. 414, 2’ye göre yapacağı inceleme, tahkim sözleşmesinin geçerliliğine ilişkin olacak; işin niteliği gereği, Türk hukukuna göre icra edilebilir bir ihtiyatî tedbir veya delil tespiti kararı varsa, hakem kararının icrasına hükmedilecektir.

Hukukî ve Ticarî Uyuşmazlıklarda Arabuluculuğun Belirli Yönlerine İlişkin 21 Mayıs 2008 Tarihli Avrupa Parlamentosu ve Konseyi Yönergesinin¹¹ (2008/52/EC) “Arabuluculuk sonunda yapılan anlaşmaların icra edilmesi” başlıklı 6. maddesinde, HUAK m. 18’deki usulü destekleyen şu hükme yer verilmiştir:

“1. Üye Devletler, tarafların veya diğer tarafın açık rızasıyla taraflardan birinin, arabuluculuk sonunda yapılan yazılı bir anlaşmanın icra edilebilir kılınmasını talep etmesini sağlarlar. Bu tür bir anlaşmanın içeriği, talebin yapıldığı Üye Devletin hukukuna aykırı olmadığı veya bu Üye Devletin hukuku anlaşmanın icra edilmesine olanak tanıdığı takdirde icra edilebilir.

2. Anlaşmanın içeriği, mahkeme veya diğer bir yetkili merci tarafından verilecek bir hüküm yahut kararla veya talebin yapıldığı Üye Devletin hukukuna uygun olarak resmî bir belgeyle icra edilebilir.

3. Üye Devletler, 1 ve 2. paragrafa göre yapılacak bir talebi kabule yetkili olacak mahkeme veya diğer mercileri Komisyona bildireceklerdir.

4. Bu maddedeki hiçbir hüküm, 1. paragrafa uygun olarak icra edilebilir kılınan bir anlaşmanın, diğer bir Üye Devlette tanınması ve tenfizi için uygulanacak hükümleri etkilemeyecektir”.

İcra edilebilirlik şerhinin verilmesi anlaşma belgesinin tamamına istenebileceği gibi belli bir kısmına da istenebilir. Örneğin taşınmaz satış vaadi ve eser sözleşmelerini bünyesinde barındırdığı için karma nitelikli bir sözleşme olan kat karşılığı inşaat sözleşmesinden doğan bir uyuşmazlık sonunda düzenlenen anlaşma belgesinin, taşınmaz satış vaadine ilişkin kısmı cebrî icraya elverişli olmadığından tek başına icra edilebilirlik şerhine konu olamaz. Buna karşılık anlaşma belgesinin, eser sözleşmesine ilişkin edimler içeren hükümleri hakkında icra edilebilirlik şerhi verilmesi istenebilir. Anlaşma belgesinin bu şekilde belli hükümleri için icra edilebilirlik şerhi talep edilmesi durumunda, mahkemece icra edilebilirlik şerhine bu hükümlerin icra edilebilir olduğu yazılır.

Anlaşma belgesine tamamen veya kısmen verilebilecek olan icra edilebilirlik şerhi, arka sayfadaki örnekteki gibi verilebilir: