Karayolları Trafik Kanunu Uyarınca Gerçek İşleten Kavramı

Hüseyin ATEŞ

Üçüncü kişinin (mağdurun) trafik kazasından doğan zararının temini açısından, kanun koyucu; sürücü ile birlikte işleteni de sorumlu tutmuştur. Sürücü ile birlikte zarardan sorumlu tutulan işletenin kim olduğu belirlenirken, şekli ölçüt ve maddi ölçütten yararlanılmaktadır. Şekli ölçüte göre; trafik sicili, trafik belgesi (ruhsatnamesi), trafik sigorta poliçesi, vergi kaydı gibi bazı resmi belge ve kayıtlarda adı geçen kimse, gerçek işleten sayılır. Maddi ölçüte göreyse; işleten, araçtan maddi (kira geliri gibi) ve manevi (hatır için aracı kullandırma gibi) fayda sağlayan, aracın giderlerini karşılayan, tehlikesini üstlenen ve araç üzerinde fiili tasarrufu bulunan kimsedir. Teori ve uygulamada işletenin kim olduğu sorusuna cevap aranırken, şekli verilere itibar edilmemekte, maddi ölçüte ilişkin öğeleri kim bünyesinde toplamışsa o kimse işleten sayılmaktadır.

İşleten, Gerçek İşleten, Şekli Ölçüt, Maddi Ölçüt, Araç Sahibi, Araç Kiralayan, Aracı Ariyet (Ödünç) Alan, Aracı Mülkiyeti 
Muhafaza Kaydıyla Satın Alan, Trafik Kazası.

I. GİRİŞ

Trafik kazaları, ülkemiz açısından ciddi bir psiko-sosyolojik, ekonomik ve hukuki bir meseledir. Her sene binlerce kişi, trafik kazalarında hayatını kaybetmekte veya yaralanmakta ve milyonlarca liralık ekonomik kayıp meydana gelmektedir. Kaza sonrası, mal ve can kayıplarıyla birlikte meydana gelen zararın karşılanması ve eylemin suç teşkil etmesi halinde, failin cezalandırılması sorunu karşımıza çıkmaktadır. Mağdurun zararının karşılanması açısından, kanunkoyucu, sürücü ile birlikte; ekonomik açıdan sürücüden daha güçlü olduğu farz edilen işleteni de sorumlu tutarak, zararın karşılanmasını daha güvenceli ve kolay bir zemine oturtmuştur. İşletenin hukuki sorumluluğu 2918 sayılı Karayolları Trafik Kanununda düzenlenmiştir. İşletenin kim olduğunu belirlemek, hukuki sorumluluğun türü açısından önem arz eder. Şöyle ki işleten, tehlike sorumluluğuyla donatılmışken, işleten olmayan sürücünün sorumluluğu, kusur sorumluluğudur.

II. İŞLETENİN BELİRLENMESİNDE ŞEKLİ VE 
MADDİ SİSTEM

İşletenin kim olduğu sorusuna, şekli ölçüt ve maddi ölçütten yararlanılarak cevap bulunmaktadır. Şekli ölçüte göre; trafik sicili, trafik belgesi (ruhsatnamesi), trafik sigorta poliçesi, vergi kaydı gibi bazı resmi belgelerde ve kayıtlarda adı geçen kimse, gerçek işleten sayılır. Bu ölçüt, işletenin kim olduğu sorusuna kolaylıkla cevap bulmamamızı sağlar. Buna karşın bazı hallerde bizi, hukuk mantığıyla bağdaşmayan çözümlere sürükleyebilir. Mesela, trafik sicilinde aracın adına kayıtlı olduğu kimse (araç sahibi), aracını uzun süreliğine kiraya vermesi halinde; kiracı, aracın nimetlerinden yararlanacak, külfetlerine katlanacak ve araç üzerinde fiili tasarruf sağlayacaktır. Böyle bir durumda, araç sahibini, sırf resmi kayıtta adı geçiyor diye, aracın karıştığı kazada doğan zararlardan sorumlu tutmak, adalet ve hakkaniyet düşüncesine ters düşer.¹

Maddi ölçüte göreyse; işleten, araçtan maddi (kira geliri gibi) ve manevi (hatır için aracı kullandırma gibi) fayda sağlayan, aracın giderlerini karşılayan, tehlikesini üstlenen ve araç üzerinde fiili tasarrufu bulunan kimsedir.